टाटा नेक्सॉन ईव्ही - सुरुवात

२५ ऑक्टोबर २०१७. आमच्या ज्ञानेश्वरीचा पहिला वाढदिवस. आणि त्याच दिवशी पहिल्यांदा आम्ही आमची पहिली चारचाकी गाडी घरी आणली. मारुती वॅगनार. किंमत पाच लाखापेक्षा अधिक होती. परंतु त्याकाळी गाडी घेण्याची गरज होती म्हणून कसे व्हायचे पैसे जमा करून आणि कर्ज काढून गाडी विकत घेतली. गाडी घेतली त्यावेळेस मला ती चालवता देखील येत नव्हती. परंतु नंतर हळूहळू चालवायला लागलो. आणि मग गाडीनेच बऱ्याच ठिकाणी फिरायला लागलो. कालांतराने उत्पन्न वाढले, गाडीचे कर्ज देखील मिटवले आणि गाडीवर बऱ्यापैकी हात बसलेला होता. आज सात वर्षांनी आम्ही ठरवले की आता नवीन गाडी घ्यायची. सुरक्षितता हा आमचा प्राधान्य क्रम होता. म्हणून टाटाचीच गाडी घ्यायची असे ठरवले होते. रश्मीला टाटाची नेक्सन आवडली होती. माझा देखील काही वेगळ मत नव्हतं. त्यामुळे यावर्षी गाडी घ्यायचीच म्हणून आम्ही पक्कं ठरवलं.
मागच्या दोन वर्षापासून टाटा मोटर्सने त्यांच्या पंच, टीगोर, अल्ट्रोज सारख्या गाड्या सीएनजीमध्ये आणल्या होत्या. आणि ते लवकरच नेक्सॉनसुद्धा सीएनजीमध्ये आणणार होते. आम्ही बऱ्याच ठिकाणी चौकशी केली होती. त्यानुसार टाटा नेक्सॉन सीएनजी लवकरच येईल, असे आम्हाला वाटले होते. आणि त्यासाठीच आम्ही बरेच महिने थांबून होतो. ज्ञानेश्वरीच्या यंदाच्या वाढदिवसाला गाडी घ्यायची होती. दोन महिने बाकी होते तरी देखील नेक्सॉन सीएनजी अजूनही लॉन्च होईल की नाही याची कोणालाच माहिती नव्हती. त्या दृष्टीने चौकशी करण्यासाठी आम्ही टाटा मोटर्स पिंपरी मधील शोरूमला जायचे ठरवले.
शोरूम ला गेल्यानंतर समजले की अजून नेक्सॉन गाडी सीएनजीमध्ये यायला बराच काळ अवकाश आहे. किमान सहा महिने तरी आधी एखादी गाडी येते तेव्हा शोरूमला माहित होत असते. म्हणजे अजून सहा महिने तरी आम्हाला गाडी मिळणार नाही, असे समजले. त्यातच त्यांनी इलेक्ट्रिक कारचा पर्याय सुचवला. शोरूममधील कस्टमर केअर एक्झिक्युटीव्हने आम्हाला कार दाखवली देखील. तिची विविध वैशिष्ट्ये देखील सांगितली. शिवाय काही महिन्यांपूर्वीच या कारची किंमत जवळपास साडेतीन ते चार लाखांनी कमी झालेली होती.पहिल्यांदा पाहिल्यानंतर आम्हाला एकंदरीत गाडी आवडली. विशेष म्हणजे गाडी ऑटोमॅटिक होती. आरामदायक होती. त्यामुळे पहिल्याच वेळेस ही गाडी आम्हाला भावली. घरी आल्यावर आमचे इलेक्ट्रिक कारबद्दल संशोधन सुरू झाले. काय तोटे, काय फायदे? याचाही विचार विनिमय झाला. महाराष्ट्रामध्ये कुठे कुठे इलेक्ट्रिक चार्जिंग स्टेशन्स आहेत, याचे देखील आम्ही सर्वेक्षण केले. एकंदरीत इंधनावर किती खर्च येईल? याचाही अंदाज आला. भविष्यामध्ये आता केवळ इलेक्ट्रिक कार चालतील, हे आम्हाला माहीत होते. शिवाय ही गाडी १००% पर्यावरणपूरक अशी आहे. अर्थात त्याच्यामुळे पर्यावरणाला कोणत्याही प्रकारचा धोका नाही. या सर्व बाबी लक्षात घेता आम्ही टाटा नेक्सॉन इलेक्ट्रिक घेण्याचे ठरवले.
प्रश्न होता कोणत्या शोरूम मधून घ्यायची? गावी गेल्यावर अगदी नारायणगाव आणि मंचर मधील टाटा शोरूममध्ये देखील चौकशी केली. परंतु तिथे कार पाहण्याकरता उपलब्ध नव्हत्या. मग पिंपरी, काळेवाडी, चाकण अशा विविध शोरूम मधून कोटेशन्स मागवले. रश्मीच्या चाकणच्या दाजींची विविध शोरूममध्ये ओळख होती. त्यांच्याच ओळखीने भोसरीच्या टाटा शोरूम मधून आम्हाला सर्वात कमी किंमत मिळाली. आणि अखेरीस येथूनच गाडी घेण्याचे ठरले.

महाराष्ट्र आणि मराठे - सेतूमाधवराव पगडी

महाराष्ट्राच्या इतिहासाचे विविध कालखंड आहेत. त्यातील मध्ययुगीन कालखंडामध्ये बहुतांश घडामोडी घडल्या ज्यामुळे महाराष्ट्र घडत गेला. ‘मध्ययुगीन महाराष्ट्राचा इतिहास असा लिहिला तर’ या पहिल्याच प्रकरणांमध्ये इतिहासकार सेतूमाधवराव पगडी यांचा महाराष्ट्राच्या इतिहासाचा दृष्टिकोन लक्षात येतो. ‘महाराष्ट्राच्या तेजस्वी इतिहासाचा संक्षिप्तवेध’ असे उपशीर्षक असणाऱ्या ‘महाराष्ट्र आणि मराठे’ या सेतूमाधवराव पगडी लिखित पुस्तकामध्ये आपल्या इतिहासातील अनेक अज्ञात ऐतिहासिक पैलू आपल्याला वाचायला मिळतात.
शिवाजी महाराजांपूर्वी ज्या सत्ताधीशांचे राज्य महाराष्ट्रावर होते त्यांच्याविषयी काही लेख या पुस्तकांमध्ये समाविष्ट आहेत. जसे इसामीचे फारसी महाकाव्य, चौदाव्या शतकातील महाराष्ट्र, बहमनी सुलतानांची कोकण मोहीम, अहमदनगरच्या निजामशाहीतील हिंदू सरदार, मोगल कालीन महाराष्ट्राचा आर्थिक आलेख, महंमद बंगश  या लेखांमध्ये आपल्याला सदर माहिती वाचायला मिळते. तसेच खानदेश मराठ्यांच्या ताब्यात कसा आला? मराठ्यांनी लाहोरवर आक्रमण करून त्याचा ताबा कसा मिळवला? निजामाने पुणे का जाळले? मराठी आणि निजाम यांचे परस्पर संबंध कसे होते? अशा विविध प्रश्नांची उत्तरे सेतूमाधवराव पगडी या पुस्तकातून देतात. निजाम अलीची कारकीर्द, लक्ष्मीनारायण शफिक औरंगाबादी याचा ग्रंथ मासिरे आसफी याविषयी देखील एक प्रकरण या पुस्तकांमध्ये समाविष्ट आहे. तसेच पानिपतच्या युद्धाशी संबंधित दोन लेख आपल्याला वाचता येतात. यातील पहिल्या लेखामध्ये अहमदशाह अब्दालीला पानिपतचे आमंत्रण देणारा धर्मशास्त्रज्ञ शहावली उल्ला याची राजकीय पत्रे अभ्यासली आहेत तर दुसऱ्या एका लेखात पानिपतावर परचक्राला पायबंध यामध्ये पानिपतच्या तिसऱ्या युद्धावर प्रकाश टाकण्याचे कार्य पगडी यांनी केले आहे.
एकंदरीत महाराष्ट्राच्या इतिहासातील अज्ञात पैलू शोधण्याचे आणि वाचकांना त्याचे ज्ञान प्राप्त करून देण्याचे काम पगडी या पुस्तकाद्वारे करतात. 

लिंक्स

हा आहे "लिंक्स"... डीप रोबोटिक्सने आव्हानात्मक भूप्रदेशांना सहजतेने सामोरे जाण्यासाठी डिझाइन केलेला चारचाकी रोबोट!

या चतुर्भुज रोबोट्सचा वापर करून पूर्णत: स्वायत्तपणे सबस्टेशन तपासणी साध्य करणारी पहिली चीनी कंपनी म्हणून 'डीप रोबोटिक्स' नावारूपाला आली.

पॉवर प्लॅंट, फॅक्टरी फ्लोअर्स, बोगद्याची तपासणी तसेच विविध बचाव कार्यांसाठी या रोबोट्सचा वापर केला जाऊ शकतो.

#ArtificialIntelligence #Robotics

---
संदर्भ: इंस्टाग्राम-सर्किट्रोबॉटिक्स

 

जुन्नर इनस्क्रीप्शन्स - शोभना गोखले

जुन्नर म्हटलं की छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्मस्थान असणारा शिवनेरी किल्ला आठवतो. पुणे जिल्ह्याच्या उत्तरेला पुण्यापासून सुमारे ९० किलोमीटर अंतरावर जुन्नर शहर वसलेले आहे. अष्टविनायकांपैकी ओझर आणि लेण्याद्री ही दोन स्थाने देखील याच परिसरात आहेत. आधुनिक जुन्नरची ही ओळख सर्वज्ञात असली तरी या शहराची प्राचीन काळापासून असलेली ओळख ही या परिसरातील बौद्ध लेण्यांमुळे होते.

भारतामध्ये सर्वात अधिक मानवनिर्मित लेणी ही महाराष्ट्रामध्ये आहेत. आणि महाराष्ट्रामध्ये सर्वात अधिक लेणी ही जुन्नर परिसरामध्ये आहेत. सातवाहनांच्या काळात दोन ते सव्वा दोन हजार वर्षांपूर्वी वसलेले हे शहर. तत्कालीन राज व्यवस्थेत राजधानी ही प्रतिष्ठान अर्थात पैठण येथे असली तरी जुन्नर हे व्यापाराच्या दृष्टीने सर्वात मोठे ठाणे होते. कल्याण आणि सोपारा बंदरांमध्ये समुद्रामार्गे आलेला माल जुन्नरमध्ये सह्याद्रीच्या कड्यांवर कोरलेल्या नाणेघाटातून सर्वप्रथम यायचा. तत्कालीन महाराष्ट्रातील ही सर्वात मोठी बाजारपेठ होती, त्याला जीर्णनगर असेही म्हटले जायचे. सातवाहनांच्या राज्याची भरभराट होत असताना जुन्नर शहर मोठे होत होते. कोकण आणि देशाला जोडणारा जुन्नर हा एक दुवा होता. याच्या अनेक पाऊलखुणा आजही जुन्नर शहरांमध्ये आणि आजूबाजूच्या परिसरामध्ये दिसून येतात. सातवाहन राजे हे बौद्ध विचारधारेचे आश्रयदाते होते. नाणेघाटामार्गे जुन्नर आणि इतर परिसरामध्ये येणाऱ्या बौद्ध भिक्खूंसाठी आजूबाजूच्या डोंगरांमध्ये अनेक लेण्या खोदण्यात आल्या होत्या. याच लेण्या आज जुन्नरचे प्राचीन वैभव बनून स्थितप्रज्ञपणे उभ्या आहेत. सुमारे २०० लेण्या या परिसरामध्ये पाहता येतात. त्यांचे प्रामुख्याने सहा गट आहेत. शिवनेरी किल्ल्याच्या तीन दिशांना असणारा शिवनेरी गट, मानमोडी डोंगराच्या तीन बाजूंना असणारा भीमाशंकर गट, अंबा-अंबिका गट आणि भूतलेणी गट, लेण्याद्री डोंगरातील लेण्याद्री आणि सुलेमान गट, पिंपळेश्वर डोंगरातील तुळजा गट आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे नाणेघाट लेण्या. जुन्नरच्या या प्राचीन वैभवांमध्ये बौद्ध लेण्यांची सर्व शिल्पे, वास्तुकला पाहता येतात. शिवाय या सर्व लेणी समूहांमध्ये तत्कालीन प्राकृत भाषेमध्ये आणि ब्राह्मी लिपीमध्ये लिहिलेले शिलालेख देखील पाहता येतात. प्राचीन वास्तुकला अभ्यासकांसाठी तसेच बौद्धधर्म उपासकांसाठी जुन्नर म्हणजे एक आदर्श ठाणे आहे. मराठी आणि प्राकृत या दोन्ही भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा मिळवून देण्यासाठीचे पुरावे याच परिसरातील नाणेघाट लेण्यांनी दिले. आज २००० वर्षांनंतर देखील या लेण्या महाराष्ट्राचं वैभव टिकवून आहेत.

अनेक संशोधकांनी जुन्नर परिसरातील शिलालेखांवर अभ्यास केला. याच अभ्यासकांपैकी एक म्हणजे शोभना गोखले होत. त्यांनी लिहिलेल्या जुन्नर इनस्क्रीप्शन्स या पुस्तकामध्ये प्राचीन जुन्नरचे विस्तृत वर्णन केलेले आहेत. तसेच इथल्या लेण्यांमधील असणारे सर्व शिलालेख सविस्तरपणे या पुस्तकामध्ये मांडलेले आहेत. शिवाय त्यांचा अर्थ देखील समजावून सांगितलेला आहे. १९ व्या शतकामध्ये सर्वप्रथम पश्चिम घाटातील लेणी व शिलालेखांवर अभ्यास झाला. याचा संदर्भ गोखले यांनी या पुस्तकांमध्ये दिलेला दिसून येतो. 

केवळ जुन्नरच्याच नव्हे तर महाराष्ट्राच्या इतिहासावर सखोल प्रकाशझोत टाकणारे असे हे पुस्तक आहे. प्राचीन नाणेशास्त्राच्या अभ्यासक असणाऱ्या शोभना गोखले लिखित हे पुस्तक भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन संस्थेने प्रकाशित केलेले आहे.

बहु असोत सुंदर

महाराष्ट्राचा इतिहास विस्तृत आणि सखोल पद्धतीने लिहायला घेतला तर शेकडो खंडही अपुरे पडतील इतका मोठा आहे. सेतूमाधवराव पगडी यांच्यासारख्या जेष्ठ इतिहासकाराने आपल्या इतिहासातील अशी असंख्य अपरिचित पाने पुस्तक रूपाने लिहिलेली आहेत. त्यातीलच हे एक पुस्तक ‘बहु असोत सुंदर’.
महाराष्ट्राच्या इतिहासामध्ये जवळपास नामशेष व्हायला आलेल्या अनेक किल्ल्यांचा आणि गावांचा इतिहास या पुस्तकांमध्ये आपल्याला वाचायला मिळतो. छत्रपती संभाजीनगर, सोलापूर, उदगीर, नळदुर्ग, गाळणा, परांडा, कंधार, चंद्रपूर अशा विविध ठिकाणचा अपरिचित अज्ञात इतिहास पगडींनी लेखमालिकेद्वारे या पुस्तकांमध्ये मांडलेला आहे. कदाचित स्थानिक जनतेला देखील याची फारशी माहिती नसावी. औरंगजेब काळात खानदेश नक्की कसा होता, याचे विस्तृत विवेचन एका लेखामध्ये पगडी करतात. तसेच दोन लेखांमध्ये छत्रपती संभाजीराजांच्या चरित्रावर देखील त्यांनी प्रकाश टाकलेला आहे. पावनखिंडीच्या लढाईमध्ये प्रसिद्ध झालेला विशाळगड कसा होता, तसेच त्याचे औरंगजेबाचे असलेले नाते एका लेखामध्ये पगडी स्पष्ट करतात.
याशिवाय शिवरायांच्या चतुराईने धन्य ती वस्ती, जन्मस्थानातील शिवलीलामृत, शिवरूपाचे एक आगळे दर्शन, छत्रपतींचे जीवन कार्य आणि विचारधन, उर्दूचे पहिले कोशकार शिवाजी महाराज, रथचक्र उद्धरीले या लेखांमधून शिवकाळातील विविध प्रसंगांचा परिचय वाचकांना होतो. एका लेखामध्ये औरंगजेबा नंतरचा महाराष्ट्र कसा होता, याचे वर्णन पगडी करतात. शिवाय वऱ्हाड आणि खडकीच्या लढाईचे वर्णन देखील त्यांनी उत्तमरीत्या या पुस्तकामध्ये लिहिलेले आहे. अशा विविध ऐतिहासिक घटनांनी समृद्ध असा हा ग्रंथ कोणत्याही इतिहासप्रेमी वाचकाने वाचावा असाच आहे. 

इंटरनेट काळातील अपडेशन

एका अभियांत्रिकी महाविद्यालयामध्ये माझं व्याख्यान सुरू होतं. कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि विदा विज्ञान अर्थात आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स अँड डेटा सायन्स या अभियांत्रिकी शाखेचे विद्यार्थी श्रोते होते. व्याख्यानादरम्यान मी एक प्रश्न विचारला. जेफ्री हिंटन तुम्हाला माहित आहेत का? मी विद्यार्थ्यांच्या चेहऱ्याकडे पाहिले तर खरोखर प्रत्येकाच्या चेहऱ्यावर प्रश्नचिन्ह तयार झालेले दिसले. हे एआय सारख्या अभियांत्रिकी शाखेचे विद्यार्थी असूनही जेफ्री हिंटन हे नाव त्यांनी ऐकलेले नव्हते, हीच गोष्ट माझ्यासाठी आश्चर्याचा धक्का देणारी ठरली.

विज्ञान शाखेमध्ये संशोधकांसाठी दिला जाणारा सर्वोत्कृष्ट पुरस्कार म्हणजे नोबेल पुरस्कार होय. यावर्षीचा भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार ‘गॉडफादर ऑफ एआय’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या जेफ्री हिंटन यांना मिळाला आहे. आर्टिफिशियल न्यूरल नेटवर्कच्या क्षेत्रामध्ये त्यांनी भरीव कामगिरी केलेली आहे. आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सच्या डीप लर्निंग या तंत्राचा पाया असणाऱ्या आर्टिफिशियल न्यूरल नेटवर्कमध्ये अद्ययावत संशोधन करत अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा विकास करण्यात त्यांचा मोठा वाटा होता. म्हणूनच यावर्षीचा भौतिकशास्त्राचा नोबेल पुरस्कार त्यांना प्रदान करण्यात आला. यापूर्वीही संगणकशास्त्रातील नोबेल म्हणून ओळखला जाणारा ट्युरींग पुरस्कार देखील त्यांना सन २०१८ मध्ये मिळाला होता. त्यावेळी हिंटन हे गुगल ब्रेन प्रकल्पावर काम करत होते. परंतु आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स तंत्रज्ञानाची गती, प्रगती, विकास पाहता त्यामध्ये त्यांना धोकेच अधिक दिसू लागले. या कारणास्तव मागील वर्षी त्यांनी गुगलला रामराम करून एआयविषयी जनजागृती करण्यास सुरुवात केली. एकंदरीत सर अल्फ्रेड नोबेल यांचा तंत्रज्ञानाविषयीचा जो दृष्टिकोन होता त्याचेच प्रतिबिंब जेफ्री हिंटन यांच्यात देखील दिसून येते.

अशा महान संगणकतज्ञाची माहिती कृत्रिम बुद्धिमत्ता अभियांत्रिकी शिकणाऱ्या मुलांना नसावी, याचे खूपच आश्चर्य वाटून गेले. असे म्हणतात की, इंटरनेटमुळे जग जवळ आलेले आहे. क्षणाक्षणाची माहिती आणि अपडेट्स आपल्याला या माध्यमाद्वारे वेगाने मिळत असतात. जगातील सर्व प्रकारच्या माहितीचा साठा आणि स्त्रोत म्हणून इंटरनेटकडे बघता येते. यातून आपण कोणतीही गोष्ट शिकू शकतो. जगात काय चालले आहे, याची इत्यंभूत माहिती मिळवू शकतो. शिवाय आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स तंत्राद्वारेच तयार केले गेलेल्या चॅट-जीपीटी सारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून सहज आणि सुलभतेने माहिती तयार देखील करू शकतो. असे असले तरी या सर्व साधनांचा वापर आपण योग्य दिशेने करत आहोत का? हाही प्रश्न  मला त्यादिवशी पडला. 

 

खरंतर इंटरनेट या माध्यमातून द्वारे पायरेटेड चित्रपट, संगीत, व्हिडिओज सहज उपलब्ध होत गेले. ऑनलाइन गेमिंगची सुरुवात झाली. अगणित गेम्स तयार झाले. हळूहळू ऑनलाईन गॅम्बलिंगचा देखील उदय झाला. सोशल मीडिया सारख्या माध्यमांद्वारे आपण जगात कुठेही संवाद साधू लागलो. आभासी जगाद्वारे जवळपास प्रत्येक व्यक्तीशी जोडले जाऊ लागलो. ही इंटरनेट या माध्यमाची दुसरी बाजू. ज्यामध्ये बहुतांश तरुणाई गुरफटलेली दिसते. अगदी अभियांत्रिकीचे विद्यार्थी जरी असले तरी इंटरनेटचा ते माहिती मिळवण्यासाठी किंवा अपडेटेड राहण्यासाठी कितपत वापर करतात, हाही मोठा प्रश्नच आहे. आज विविध संकेतस्थळावर इतक्या मोठ्या प्रमाणात माहितीचा साठा आहे की कोणतेही कौशल्य आत्मसात करण्यासाठी आपल्याला कुठल्याही प्रकारच्या पदवीची आवश्यकता नाही. तरीदेखील इंटरनेटचा असा विधायक वापर तरुणाईकडून होताना दिसत नाही. बहुतांश लोकांना फक्त सध्या कुठली फॅशन चालू आहे? कोणता चित्रपट येणार आहे? इंस्टाग्राम वरील साठी कोणते गाणे ट्रेडिंग आहे? अशाच प्रकारच्या गोष्टींमध्ये जास्त रुची असते. आज इंटरनेट वापरणारी बहुतांश लोकसंख्या अशाच प्रकारची दिसून येईल. 

खरंतर इंटरनेटचा विधायक वापर करण्यासाठी नव्या पिढीला जागरूक करणे आणि प्रोत्साहित करणे देखील अतिशय महत्त्वाचे आहे. सोशल मीडियावर सातत्याने कमेंट करत बसणं, युट्युब शॉट्स, इंस्टाग्राम रिल्स यात स्वतःचा वेळ वाया घालवणे हे तंत्रज्ञानाचे सर्वात मोठे दुष्परिणाम आहेत. आणि याबाबत युवा पिढीमध्ये जागृती निर्माण करण्याचा विडा कुणीतरी उचलायलाच हवा. 

— तुषार भ. कुटे

गोग्रामचा चितार

विज्ञान कादंबऱ्यांमध्ये विविध प्रकारचे विषय हाताळले जातात. परग्रहवासी हाही त्यातलाच एक विषय. आजवर बऱ्याच विज्ञान कथांमधून आपल्याला परग्रहवासी भेटलेले आहेत. बहुतांश वेळा अशा कथांमधून परग्रहवासीयांचा आणि पृथ्वीवासीयांचा संघर्ष पाहायला, ऐकायला आणि वाचायला मिळतो. परग्रहावरील लोक आपल्या ग्रहावरील लोकांना त्रास देतात किंवा त्यांच्याकडे आपल्यापेक्षा मोठी अद्भुत शक्ती असते, ज्याच्या जोरावर ते आपल्यावर राज्य करू पाहतात. अशा कल्पनारम्य विज्ञान कादंबऱ्या आजवर वाचलेल्या होत्या.

परंतु कल्पना करा की पृथ्वीच्या जवळच्याच एका ग्रहावरील जीवसृष्टी आपल्यापेक्षा अधिक प्रगत झालेली आहे. त्यांना हेही माहित आहे की, आपल्या शेजारी जीवसृष्टी असलेला आणखी एक ग्रह नांदतो आहे. परंतु ते आपल्यावर आक्रमण करत नाहीत. आपल्याला जाणून घेतात. आपण आपल्या ग्रहाची काय अवस्था करून ठेवलेली आहे? याचे सखोल ज्ञान त्यांना असते. पृथ्वीवरील मनुष्यप्राणी नक्की पृथ्वीचा कसा सांभाळ की विनाश करतो आहे, याची देखील त्यांना इत्यंभूत माहिती आहे. एकंदरीत काय मनुष्य प्राण्याचा स्वभाव त्यांना पुरता कळलेला आहे. प्रगतीच्या मार्गावर असलेल्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून ते या विश्वामध्ये कोणताही विनाश करू शकतात, याची कल्पना त्यांना देखील आलेली आहे. म्हणजेच एका अर्थाने पृथ्वीवरच्या मनुष्य प्राण्याची प्रवृत्ती त्यांना खरोखरीच कळलेली आहे. उद्या पृथ्वीवासी आपल्यावर निश्चितच आक्रमण करून आपला ग्रह ताब्यात घेतील, याची त्यांना खात्री आहे. म्हणूनच भविष्यात दिसणाऱ्या धोक्यावर उपाय म्हणून हे परग्रहवासी सूर्यमालेच्या बाहेरील ग्रह शोधायला लागतात. त्यांच्याकडील अद्ययावत तंत्रज्ञानाने इंटरस्टेलर स्पेसमध्ये त्यांचा शोध सुरू होतो. आणि अशातच त्यांचा संपर्क पृथ्वीवरील एका मानवाशी होतो….. ही कथा आहे नारायण धारप लिखित ‘गोग्रामचा चितार’ या कादंबरीची.

नारायण धारप हे नाव प्रामुख्याने भयकथांशी जोडलेले आहे. परंतु त्यांनी बऱ्याच विज्ञानकथा, कादंबऱ्या देखील लिहिलेल्या आहेत, याची माहिती कमी जणांना असेल. धारपांच्या विज्ञान कथा मालिकेतीलच ही कादंबरी ‘गोग्रॅमचा चितार’. पृथ्वीवरील विजय आणि मंगळावरील गोग्रॅम हे या कथेचे नायक. अचानकपणे एके दिवशी हा मंगळग्रहवासी पृथ्वीवासीयाला भेटतो आणि वेगवेगळ्या घटना घडत जातात. ज्या आपल्याला कथेशी शेवटपर्यंत बांधून ठेवतात. एका चित्रपटाप्रमाणे या कादंबरीचे दोन भाग आहेत. पूर्वार्धात गोग्रॅमचे आगमन तर मध्यंतरानंतर उत्तरार्धात गोग्रॅमचे पुनरागमन आपल्याला वाचायला मिळते. खरी गोष्ट मध्यंतरानंतरच वेग घेते. त्यामुळे वाचताना संयम देखील बाळगायला लागतो. मागच्या शतकामध्ये धारपांनी लिहिलेल्या या कादंबरीमध्ये बऱ्याच सुंदर अशा कल्पना विज्ञानरुपी विस्तृतपणे मांडलेल्या दिसून येतात. बुध, शुक्र, मंगळ, शनी, गुरु अशा विविध ग्रहांची वर्णने देखील यामध्ये आहेत. हे ग्रह नक्की कसे आहेत? याची माहिती देखील आपल्याला होते. त्याकाळी त्यांनी लिहून ठेवलं होतं की, आणखी काही वर्षानंतर पृथ्वीवासीय मंगळावर स्वारी करतील. आणि तेच आज आपण अनुभवत आहोत.

खरंतर विज्ञानकथेच्या रूपाने ही एक बोधकथारूप कादंबरी आहे. त्यातून वरती सांगितल्याप्रमाणे मानवी स्वभावाचे दर्शन मंगळग्रहवासी आपल्याला करून देतात. 

— तुषार भ. कुटे

 

 

सोहळा

न्यायालयाच्या वरात पन्नाशी गाठलेला चित्रपटाचा नायक गिरीश आणि त्याचे वकील यांच्यामध्ये संवाद सुरू आहे.
“जन्माची मिरवली पारखी दुःखाचा सोहळा केला. प्रेम मरतं तेव्हा त्याचं पिशाच्च होतं आणि ते मानगुटीवर बसतं प्रेमवीरांच्या. रस्ते बदलतात, माणसे बदलतात, लांब जातात पण पिशाच्च मात्र पाठ नाही सोडत!” 
“प्रेम बदलत नाही वकील साहेब, त्याचा फॉर्म बदलतो … सुटलो आम्ही यातून… दोषारोपांच्या फेऱ्यातून मोकळे झालो. कदाचित मोकळं होण्याकरताच ही भेट झाली..... सॉरी म्हणता आलं पाहिजे. आम्ही दोघांनी ते केलं. एकमेकांना सॉरी म्हटलं. पण वेळ चुकली. वेळेवर सॉरी म्हटलं पाहिजे…  लाईफ इज अ लर्निंग प्रोसेस वकील साहेब.
ओठातून फुटले नाही, शब्दांचा सोहळा केला. वेदनेतही लखलखत्या इश्काचा सोहळा केला.”
एकंदरीत चित्रपटाचा सारांश या संवादातून आपल्याला ध्यानात येतो. 
चित्रपट सुरू होतो तो भर पावसामध्ये आपल्या बायकोच्या घराचा पत्ता शोधणाऱ्या गिरीश पासून. त्याची बायको विद्या, शहरामध्ये राहत असते.  गिरीशने आणि तिने लग्नाच्या वेळेस गावाकडे एक जमीन घेतलेली असते. ती आपल्या नावावर व्हावी याकरता तो विद्याची स्वाक्षरी घेण्याच्या प्रयत्नात असतो. परंतु विद्या त्याला नकार देते.  पण सातत्याने पाठपुरावा केल्यानंतर ती तयार होते व न्यायालयीन कामकाजाकरीता गिरीश बरोबर गावाकडे येते. येथून दोघांचाही भूतकाळ हळूहळू पडद्यावर दिसायला लागतो. दोघांचाही प्रेमविवाह झालेला असतो. परंतु त्यांच्यातील गैरसमजामुळे विवाहसंबंधांमध्ये दुरावा निर्माण व्हायला लागतो. पडद्यावर भूतकाळात घडलेल्या घटना दिसतात आणि हळूहळू एकेका प्रश्नाचे उत्तर मिळायला लागते. नात्यांमधील होणाऱ्या बदलांवर हा चित्रपट प्रामुख्याने प्रकाशझोत टाकतो. काही गोष्टी वेळेवर व्हायला हव्यात जर त्या झाल्या नाही तर जीवनाची दिशाच बदलून जाते. हा सर्व घटनाक्रम दिग्दर्शकाने या चित्रपटाद्वारे पडद्यावर उत्तमरीत्या चित्रित केलेला आहे. तो आपल्याला भावनावश करून टाकतो. 
गजेंद्र अहिरे यांच्यासारख्या अनुभवी दिग्दर्शकाचा हा चित्रपट सर्वच आघाड्यांवर अगदी संगीतासह अतिशय उत्तम झालेला आहे. शिवाय सचिन पिळगावकर यांना गंभीर भूमिकेमध्ये पाहायला छान वाटते. शिल्पा तुळसकर, विक्रम गोखले आणि मोहन जोशी यांची कामे देखील सरस झाल्याचे दिसते. मराठी चित्रपटांचा गाभा असलेली आशयघनता या चित्रपटांमध्ये ठासून भरलेली आहे. 

--- तुषार भ. कुटे