नागणिका - शुभांगी भडभडे

महाराष्ट्राच्या इतिहासामध्ये आपल्या मराठी प्रदेशावर सर्वाधिक काळ राज्य करणारे साम्राज्य म्हणजे सातवाहन साम्राज्य होय. जवळपास साडेचारशे वर्षे सातवाहन राज्यांनी महाराष्ट्राची राज्यव्यवस्था चालवली. एका अर्थाने त्यांनी महाराष्ट्र घडवलादेखील! पुरातन किल्ले, लेणी, वास्तु अशा विविध पुराव्यांद्वारे सातवाहनांचा इतिहास इतिहासकारांनी महाराष्ट्रासमोर आणला. परंतु आजही बहुतांश सातवाहन राजांचा इतिहास हा अज्ञातच आहे.
जुन्नरजवळचा नाणेघाट हा सातवाहन राजवटीमध्येच बांधला गेला. शिवाय सुमारे दोन ते सव्वा दोन हजार वर्षांपूर्वी कोरलेले शिलालेख आजही इथे वाचायला मिळतात. याच शिलालेखांमधून सातवाहनांच्या दुसऱ्या पिढीतील राणी नागणिका हिची ओळख इतिहासकारांनी महाराष्ट्राला करून दिली. येथील शिलालेखांद्वारे सातवाहनांच्या राज्यपद्धतीविषयी बरीचशी माहिती प्राप्त झाली. परंतु ती अजूनही नगण्य प्रकारातीलच आहे. दुसरे सातवाहन राजे श्रीसातकर्णी यांची पत्नी म्हणजे नागणिका होय. सुमारे शंभर वर्षांपूर्वी स्त्रियांना भारतीय समाजामध्ये प्रतिष्ठेचे स्थान नव्हते तर दोन हजार वर्षांपूर्वीची गोष्टच निराळी. अशा काळामध्ये एका स्त्री राज्यकर्तीने सातवाहनांच्या मराठी देशाचा कारभार चालवला होता, ही निश्चितच अत्यंत अभिमानाची आणि महाराष्ट्रासाठी गौरवाची बाब आहे. या शकनिका असणाऱ्या नागणिका राणीची काराकीर्द निश्चितच भूषणावह राहिली असणार, यात शंका नाही. हाच धागा पकडून शुभांगी भडभडे यांनी नागणिका राणीच्या कारकिर्दीवर प्रकाश टाकणारी ही कादंबरी लिहिलेली आहे!
कादंबरीची सुरुवात होते दुसरे सातवाहन राजे श्रीसातकर्णी यांच्या राज्यकारभारापासून. सातवाहनांच्या एकंदरीत राज्य रचनेची माहिती आपल्याला विविध घटनांद्वारे होते. सम्राट अशोकाचा मृत्यू झाल्यानंतर उदयास आलेल्या सातवाहन साम्राज्याचा उद्देश, ध्येय आणि प्रगती दिसायला लागते. श्रीसातकर्णी यांचा व्यापारविषयक, लष्करविषयक धर्मविषयक दृष्टिकोन आपल्याला समजून येतो. खरंतर सातवाहन काळामध्ये महाराष्ट्रातील बहुतांश बौद्ध लेणी स्थापन करण्यात आली होती. यामागील त्यांचे उद्दिष्ट देखील विविध संवादांद्वारे वाचायला मिळते. वैदिक धर्माचा अवलंब करत असले तरी बौद्ध आणि जैन धर्माविषयी सातवाहनांचा दृष्टिकोन लक्षात येतो. खरंतर बहुतांश ठिकाणी वैदिक धर्मातील त्रुटींवर मात करण्यासाठी सातवाहन काय करत होते, हे देखील समजते. जवळपास निम्म्यापर्यंत कादंबरी श्रीसातकर्णी यांच्या राजवटीवरच आधारलेली दिसून येते. कालांतराने सातकर्णी राजांचा मृत्यू होतो. दोघेही युवराज वेदिश्री आणि शक्तिश्री हे अल्पवयीन असतात आणि याच कारणास्तव सर्वात ज्येष्ठ राणी नागणिका सर्व कारभार हाती घेते. राज्याची घडी बसवायला सुरुवात करते. एका कुशल आणि सुसंस्कृत राज्यकर्तीप्रमाणे राज्यकारभार हाकायला लागते. श्रीमुख सातवाहन आणि श्रीसातकर्णी यांचा सहवास लाभला असल्याने नागणिकाला त्यांचा राज्याविषयक दृष्टिकोन आणि धोरणे पक्की माहीत असतात. त्यांचा अवलंब करत नागणिका सातवाहन राज्य सांभाळू लागते. यामध्ये तिला धाकट्या राणीचे, धाकट्या युवराजांचे तसेच अपरांत देशाच्या राजाचे बंड देखील झेलावे लागते. परंतु त्यातून ती सहीसलामत योग्य मार्ग काढून राज्यकारभार सुरळीत कसा होईल, याकडेच लक्ष देते.
सातवाहनांचा व्यापार मोठ्या प्रमाणात कल्याण व सोपारा या बंदरांद्वारे ग्रीक राजसत्तांशी होत होता. याकरिता सुलभ व्यापारी मार्ग बनवावा म्हणून ती स्वतः पुढाकार घेऊन जुन्नरजवळच्या सह्याद्रीच्या डोंगररांगांमध्ये घाट बनवायला सुरुवात करते. हाच नाणेघाट होय. कादंबरीच्या उत्तरार्धामध्ये नाणेघाटाचे बांधकाम सुरू असताना बऱ्याचदा विविध घटनांचा उल्लेख येतो आणि येत राहतो. अखेरीस शेवटच्या प्रकरणामध्ये हा व्यापारी मार्ग तयार होतो. नागणिकाराणी आणि तिचे इतर मंत्री घाट बघण्यासाठी जुन्नरला जातात. तो अतिशय उत्तम तयार झालेला असतो. त्याकरता तिने शिलालेख देखील लिहून घेतलेले असतात. ते वाचून ती समाधानी होते. सह्याद्रीच्या सौंदर्याकडे बघत बघतच कादंबरी समाप्त होते.
सातवाहन साम्राज्यावर आधारित असणारी कदाचित ही मराठीतील एकमेव कादंबरी असावी. जवळपास ८०% भाग हा संवादांनी व्यापलेला आहे. त्यातून तत्कालीन विविध व्यक्तिमत्त्वांचे दर्शन लेखिका आपल्याला करून देतात. तसं पाहिलं तर कादंबरीमध्ये फारशा नाट्यमय घटना नाहीत. केवळ नागणिका राणीची ओळख करून देणे, हाच एकमेव उद्देश असावा असे दिसते. ज्यांना सातवाहन राजांविषयी बऱ्यापैकी माहिती आहे, त्यांना घटना पात्रे आणि ठिकाणी व्यवस्थित उमजतील. त्यामुळे कादंबरी वाचण्याआधी सातवाहन राजांविषयी माहिती करून घेणे फायद्याचे ठरेल.
एका अर्थाने ही माहितीपूर्ण कादंबरी आहे. श्रीमुख सातवाहन, श्रीसातकर्णी, राजकुमार वेदीश्री आणि शक्तीश्री, महारथी त्रणकायीर ही पात्रे वगळता इतर सर्व पात्रे काल्पनिक आहेत. अर्थात इतिहासामध्ये त्यांच्या नावाविषयी कोणतेही पुरावे सापडलेले नाहीत. परंतु कथेची गरज असल्याने लेखिकेने त्यांचा अंतर्भाव कादंबरीमध्ये केला असावा. एकंदरीत भाषा सुंदर आणि ऐतिहासिक प्रकारातील आहे. ज्यामध्ये अन्य भाषांमधून आलेले कोणतेही शब्द वापरलेले नाहीत, हे विशेष. सर्व शहरांची नावे तसेच भागांची नावे जसे अपरांत, अश्मक, दंडकारण्य इत्यादी (जुन्नर वगळता) सातवाहनकालीन आहेत. म्हणूनच आपण कथेमध्ये गुंतून राहतो. एका ठिकाणी वैदिकधर्म ऐवजी हिंदू हा उल्लेख केलेला आहे. बाकी कादंबरी उत्तमच.
नाणेघाटातल्या एका शिलालेखावरून राणी नागणिकाची प्रतिमा कशी असेल, हे लेखिकेने उत्तमरीत्या या कादंबरीद्वारे वठवलेले आहे. व्यापारी मार्गाची आवश्यकता, बौद्ध विहारांची उपयुक्तता, कार्षापण या नाण्याचा विनीयोग अशा विविध मुद्द्यांवर उत्तम विवेचन लेखिकेने या कादंबरीद्वारे केल्याचे दिसते. एकंदरीत सातवाहनांविषयी कादंबरीद्वारे जाणून घेणाऱ्या वाचकांना हा एक उत्तम स्त्रोत ठरेल, यात शंका नाही.

 

टाटा नेक्सॉन - बुकिंगचा दिवस

विविध शोरूममधून कोटेशन आम्ही मागवली होती. त्यामुळे एकंदरीत किमतीचा अंदाज आला होता. आज इलेक्ट्रिक कारची किंमत जवळपास पेट्रोल कार इतकीच झाली होती. अखेरीस पंचजन्य ऑटोमोबाईल्सच्या भोसरीच्या शोरूममधून आम्हाला सर्वात कमी किंमत मिळाली. आणि लगोलग आम्ही या शोरूममध्ये दाखल झालो. इथे आम्ही पहिल्यांदाच आलो होतो. बाहेर लावलेली मॉडेल कार देखील बघितली. सध्या इलेक्ट्रिकमध्ये असणाऱ्या पंच, अल्ट्रोज, टिगोर या गाड्या देखील इथे लावलेल्या होत्या. शिवाय नुकतीच आलेली ‘कर्व’ देखील होती.

आज आम्ही बुकिंग करण्याच्या दृष्टीनेच आलो होतो. आमच्या सोबत माझे सासरे अर्थात रश्मीचे वडील आप्पादेखील होते. आम्ही शोरूमच्या व्यवस्थापक व्यवस्थापकांबरोबर सविस्तर चर्चा केली. आणि अखेरीस बुकिंग अमाऊंट भरून गाडीची निश्चिती झाली. काहीतरी वेगळे करणार होतो. पहिल्यांदाच इलेक्ट्रिक कार विकत घेणार होतो. अर्थात आमच्या घरामध्ये इतर कोणीही अजून इलेक्ट्रिक गाडी विकत घेतलेली नाही. त्यामुळे काहीशी धाकधूक होतीच. पण त्यापेक्षा आत्मविश्वास अधिक होता. म्हणूनच आजचा दिवस आमच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा दिवस ठरला.

 

मलाला

पाकिस्तानमध्ये जेव्हा एखादी स्त्री मला स्वातंत्र्य हवं आहे असं म्हणते तेव्हा लोकांना वाटतं की, तिला आपल्या वडिलांची, भावाची किंवा नव-याची आज्ञा पाळावयाची नाही; पण तिला स्वातंत्र्य हवं आहे…. याचा अर्थ असा होत नाही. याचा अर्थ असा होतो की, तिला तिचे निर्णय स्वतः घ्यायचे आहेत, तिला मुक्तपणे शाळेला जायचं आहे, मुक्तपणे काम करायचं आहे. पवित्र कुराणामध्ये असं कुठंही लिहिलं नाही की, स्त्रीनं पुरुषांवर अवलंबून राहायला हवं. प्रत्येक स्त्रीनं पुरुषाचं ऐकायला हवं. हे शब्द देखील स्वर्गातून आलेले नाहीत. हे विचार आहेत सर्वात कमी वयात नोबेल पुरस्कार मिळवणाऱ्या मलाला युसुफझाई हीचे.
“मलाला: सामान्यामधल्या असामान्यत्वाची कहाणी” या ऋतुजा बापट-काणे लिखित पुस्तकातून मलालाच्या व्यक्तिमत्त्वाची, संघर्षाची आणि विचारांची ओळख होते. पाकिस्तानमधील स्वात नदीचे खोरे म्हणजे नैसर्गिक सौंदर्याची खाणच. या प्रदेशावर जवळच्याच अफगाणिस्तानमध्ये प्रभाव असणाऱ्या तालिबान्यांचे राज्य होतं किंबहुना आजही असेल. तालिबानी प्रशासन म्हणजे काय, हे आज सर्वांनाच समजुन आलेले आहे. इस्लामच्या नावाखाली यांचे हक्क हिरावून घेणे हेच तालिबानचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे. सुशिक्षित लोकांची वस्ती असणाऱ्या पाकिस्तान मधील स्वात या शांत आणि सुखी प्रदेशावर तालिबानची वक्रदृष्टी पडली. आणि इथूनच हळूहळू वातावरण बदलायला सुरुवात झाली. पाकिस्तानी प्रशासनाच्या अंतर्गत हा प्रदेश असला तरी येथे तालिबांचे कायदे चालतात. म्हणूनच इस्लामच्या नावाखाली स्त्रीशिक्षणाला येथे पूर्ण बंदी घातली गेली. परंतु आधुनिक शिक्षणाचे पुरस्कर्ते असणाऱ्या झिउद्दीन युसूफझाई मात्र डगमगले नाहीत. त्यांनी शिक्षणाचा वसा कायम चालू ठेवला. त्यांच्याच संस्कारात वाढलेली त्यांची मुलगी मलाला. वडिलांप्रमाणेच विचार आणि व्यक्तिमत्व असणारी ही मुलगी देखील शिक्षणासाठी शाळेत जाऊ लागली. वारंवार धमक्या देऊनही मुलींच्या शिक्षणामध्ये काही फरक पडला नाही. आणि अचानक अनेक एकेदिवशी तालिबानकडून शाळेच्या बसवर जीवघेणा हल्ला झाला. यातून मलाला थोडक्यात बचावली. तिला उपचारासाठी इंग्लंडमधील बरमिंगहॅम येथे देण्यात आले. आणि येथून पुढेच खरी मलालाची संघर्ष कहाणी जगापुढे यायला सुरुवात झाली. तिचे विचार आंतरराष्ट्रीय पातळीवर पोहोचले. शिक्षणाविषयीची तिच्या कार्याची दखल जग घ्यायला लागले. यानंतर शिक्षण क्षेत्रातील तिला बरेचसे पुरस्कार देखील प्राप्त झाले. परंतु त्यावेळी पाकिस्तानमधील परिस्थिती वेगळी होती. तालिबानने तिला इस्लाम विरोधी ठरवले होतेच तर बहुतांश पाकिस्तानी जनता देखील मलालाला पाश्चिमात्य देशांची बाहुली आणि इस्लामची विरोधकच मानत होते. किंबहुना आजही ती परिस्थिती बदलली नसावी. एकंदरीत तिचे विचार पाहता खूपच कमी वयात तिच्या अंगी प्रगल्भता जाणवत होती. भवतालची परिस्थिती आणि वडिलांचे संस्कार यातूनच ती तावून-सुलाखून निघालेली असावी. ती उपचारार्थ इंग्लंडमध्ये असताना देखील तालिबानने तिला दोन वेळा पत्र पाठवून मायदेशी परतण्याचे आवाहन देखील केले होते. परंतु शिक्षणापासून दूर राहून आणि बंधनात अडकवून घेण्याचे तिला मान्य नव्हते. म्हणून आजही ती आपल्या मायदेशाबाहेर राहून शिक्षणाचा प्रसार करण्याचे कार्य करत आहे.
दहा वर्षांपूर्वी बालमजुरी विरोधात काम करणाऱ्या  भारताच्या कैलास सत्यार्थी यांच्यासह शांततेच्या नोबेल पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. आजही मलाला फाउंडेशनच्या सहाय्याने शिक्षण क्षेत्रामध्ये मलालाचे कार्य चालूच आहे.
ऋतुजा बापट-काणे यांच्या या पुस्तकातून सहज सोप्या आणि काळानुरूप लिहिलेल्या घटनांद्वारे मलालाच्या संघर्षाची एकंदरीत ओळख होते. आधुनिक पिढीतील युवकांना विशेषत: युवतींना प्रेरणा देणारी ही गोष्ट आहे.

--- तुषार भ. कुटे 

अमृतफळे- जीए कुलकर्णी

त्यांच्या सगळ्या इच्छा पूर्ण झाल्या, त्याचप्रमाणे तुमच्याही पूर्ण होवोत. आभाळातून तीन फळे पडली. एक फळ हे कहाणी सांगणाऱ्याला, दुसरे फळ ती ऐकणाऱ्याला आणि तिसरे फळ तिचा मान ठेवणाऱ्याला. असं सांगून जीए आपल्या परीकथा पूर्ण करतात.

यापूर्वी जी.ए. कुलकर्णी यांचं ‘ओंजळधारा’ हे अशाच पठडीतलं परिकथांचे पुस्तक वाचनात आलं होतं. अर्थात या पुस्तकातून जीए मला पहिल्यांदा समजले. लहानपणी अशा कथा वाचत व ऐकत असू. पण या पुस्तकातून त्या आपल्याला पुन्हा एकदा वाचायला मिळतात. ‘अमृतफळे’ या पुस्तकातील बहुतांश कथा ‘अँपल ऑफ इममॉर्टलिटी’ या लिओ सुमेलियन यांनी लिहिलेल्या पुस्तकातील अनुवादित कथा आहेत. 

आटपाट नगर होतं! तिथे एक राजा राहत होता. त्याला एक राजपुत्र किंवा राजकन्या होती. काही राजांना अनेक राजपुत्र वा अनेक राजकन्या होत्या. असं सांगून या कथा पुढे सरकतात. प्राचीन राजांच्या राज्यातून भटकंती करत जादूचे करिष्मे दाखवत शेवटाकडे नेतात. अर्थात शेवट गोड असतो. राजकुमाराने राजकन्येला प्राप्त केले असते किंवा अमृतफळे मिळवलेली असतात. अशा धाटणीच्या कथा या पुस्तकांमध्ये वाचता येतात. त्यांचा वेग प्रचंड आहे. प्रत्येक घटना, प्रसंग वेगाने सरकत शेवटाकडे जातो. यातून बरीच अद्भुत पात्रे आपल्याला भेटतात. अर्थात केवळ मनुष्यच नाही तर वेगवेगळ्या प्रकारचे पशु-पक्षी देखील आपल्याला भेटून जातात. परिकथा आली म्हणजे पृथ्वीवरचा प्रत्येक सजीव त्या कथेचा भाग असतो. हे या पुस्तकातून आपल्याला समजते. प्रत्येक कथा ही आपल्या स्वप्नाचा भाग देखील असू शकते. वाचक राजकुमार किंवा राजकन्येच्या जागी स्वतःला ठेवून पुस्तक वाचू शकतो. म्हणजेच परिकथा वाचण्यासाठी लहान होण्याची आवश्यकता नाही! आजही या पुस्तकाद्वारे आपण त्या विश्वात रममान होण्याचा निश्चित प्रयत्न करू शकतो.

टाटा नेक्सॉन ईव्ही - सुरुवात

२५ ऑक्टोबर २०१७. आमच्या ज्ञानेश्वरीचा पहिला वाढदिवस. आणि त्याच दिवशी पहिल्यांदा आम्ही आमची पहिली चारचाकी गाडी घरी आणली. मारुती वॅगनार. किंमत पाच लाखापेक्षा अधिक होती. परंतु त्याकाळी गाडी घेण्याची गरज होती म्हणून कसे व्हायचे पैसे जमा करून आणि कर्ज काढून गाडी विकत घेतली. गाडी घेतली त्यावेळेस मला ती चालवता देखील येत नव्हती. परंतु नंतर हळूहळू चालवायला लागलो. आणि मग गाडीनेच बऱ्याच ठिकाणी फिरायला लागलो. कालांतराने उत्पन्न वाढले, गाडीचे कर्ज देखील मिटवले आणि गाडीवर बऱ्यापैकी हात बसलेला होता. आज सात वर्षांनी आम्ही ठरवले की आता नवीन गाडी घ्यायची. सुरक्षितता हा आमचा प्राधान्य क्रम होता. म्हणून टाटाचीच गाडी घ्यायची असे ठरवले होते. रश्मीला टाटाची नेक्सन आवडली होती. माझा देखील काही वेगळ मत नव्हतं. त्यामुळे यावर्षी गाडी घ्यायचीच म्हणून आम्ही पक्कं ठरवलं.
मागच्या दोन वर्षापासून टाटा मोटर्सने त्यांच्या पंच, टीगोर, अल्ट्रोज सारख्या गाड्या सीएनजीमध्ये आणल्या होत्या. आणि ते लवकरच नेक्सॉनसुद्धा सीएनजीमध्ये आणणार होते. आम्ही बऱ्याच ठिकाणी चौकशी केली होती. त्यानुसार टाटा नेक्सॉन सीएनजी लवकरच येईल, असे आम्हाला वाटले होते. आणि त्यासाठीच आम्ही बरेच महिने थांबून होतो. ज्ञानेश्वरीच्या यंदाच्या वाढदिवसाला गाडी घ्यायची होती. दोन महिने बाकी होते तरी देखील नेक्सॉन सीएनजी अजूनही लॉन्च होईल की नाही याची कोणालाच माहिती नव्हती. त्या दृष्टीने चौकशी करण्यासाठी आम्ही टाटा मोटर्स पिंपरी मधील शोरूमला जायचे ठरवले.
शोरूम ला गेल्यानंतर समजले की अजून नेक्सॉन गाडी सीएनजीमध्ये यायला बराच काळ अवकाश आहे. किमान सहा महिने तरी आधी एखादी गाडी येते तेव्हा शोरूमला माहित होत असते. म्हणजे अजून सहा महिने तरी आम्हाला गाडी मिळणार नाही, असे समजले. त्यातच त्यांनी इलेक्ट्रिक कारचा पर्याय सुचवला. शोरूममधील कस्टमर केअर एक्झिक्युटीव्हने आम्हाला कार दाखवली देखील. तिची विविध वैशिष्ट्ये देखील सांगितली. शिवाय काही महिन्यांपूर्वीच या कारची किंमत जवळपास साडेतीन ते चार लाखांनी कमी झालेली होती.पहिल्यांदा पाहिल्यानंतर आम्हाला एकंदरीत गाडी आवडली. विशेष म्हणजे गाडी ऑटोमॅटिक होती. आरामदायक होती. त्यामुळे पहिल्याच वेळेस ही गाडी आम्हाला भावली. घरी आल्यावर आमचे इलेक्ट्रिक कारबद्दल संशोधन सुरू झाले. काय तोटे, काय फायदे? याचाही विचार विनिमय झाला. महाराष्ट्रामध्ये कुठे कुठे इलेक्ट्रिक चार्जिंग स्टेशन्स आहेत, याचे देखील आम्ही सर्वेक्षण केले. एकंदरीत इंधनावर किती खर्च येईल? याचाही अंदाज आला. भविष्यामध्ये आता केवळ इलेक्ट्रिक कार चालतील, हे आम्हाला माहीत होते. शिवाय ही गाडी १००% पर्यावरणपूरक अशी आहे. अर्थात त्याच्यामुळे पर्यावरणाला कोणत्याही प्रकारचा धोका नाही. या सर्व बाबी लक्षात घेता आम्ही टाटा नेक्सॉन इलेक्ट्रिक घेण्याचे ठरवले.
प्रश्न होता कोणत्या शोरूम मधून घ्यायची? गावी गेल्यावर अगदी नारायणगाव आणि मंचर मधील टाटा शोरूममध्ये देखील चौकशी केली. परंतु तिथे कार पाहण्याकरता उपलब्ध नव्हत्या. मग पिंपरी, काळेवाडी, चाकण अशा विविध शोरूम मधून कोटेशन्स मागवले. रश्मीच्या चाकणच्या दाजींची विविध शोरूममध्ये ओळख होती. त्यांच्याच ओळखीने भोसरीच्या टाटा शोरूम मधून आम्हाला सर्वात कमी किंमत मिळाली. आणि अखेरीस येथूनच गाडी घेण्याचे ठरले.

महाराष्ट्र आणि मराठे - सेतूमाधवराव पगडी

महाराष्ट्राच्या इतिहासाचे विविध कालखंड आहेत. त्यातील मध्ययुगीन कालखंडामध्ये बहुतांश घडामोडी घडल्या ज्यामुळे महाराष्ट्र घडत गेला. ‘मध्ययुगीन महाराष्ट्राचा इतिहास असा लिहिला तर’ या पहिल्याच प्रकरणांमध्ये इतिहासकार सेतूमाधवराव पगडी यांचा महाराष्ट्राच्या इतिहासाचा दृष्टिकोन लक्षात येतो. ‘महाराष्ट्राच्या तेजस्वी इतिहासाचा संक्षिप्तवेध’ असे उपशीर्षक असणाऱ्या ‘महाराष्ट्र आणि मराठे’ या सेतूमाधवराव पगडी लिखित पुस्तकामध्ये आपल्या इतिहासातील अनेक अज्ञात ऐतिहासिक पैलू आपल्याला वाचायला मिळतात.
शिवाजी महाराजांपूर्वी ज्या सत्ताधीशांचे राज्य महाराष्ट्रावर होते त्यांच्याविषयी काही लेख या पुस्तकांमध्ये समाविष्ट आहेत. जसे इसामीचे फारसी महाकाव्य, चौदाव्या शतकातील महाराष्ट्र, बहमनी सुलतानांची कोकण मोहीम, अहमदनगरच्या निजामशाहीतील हिंदू सरदार, मोगल कालीन महाराष्ट्राचा आर्थिक आलेख, महंमद बंगश  या लेखांमध्ये आपल्याला सदर माहिती वाचायला मिळते. तसेच खानदेश मराठ्यांच्या ताब्यात कसा आला? मराठ्यांनी लाहोरवर आक्रमण करून त्याचा ताबा कसा मिळवला? निजामाने पुणे का जाळले? मराठी आणि निजाम यांचे परस्पर संबंध कसे होते? अशा विविध प्रश्नांची उत्तरे सेतूमाधवराव पगडी या पुस्तकातून देतात. निजाम अलीची कारकीर्द, लक्ष्मीनारायण शफिक औरंगाबादी याचा ग्रंथ मासिरे आसफी याविषयी देखील एक प्रकरण या पुस्तकांमध्ये समाविष्ट आहे. तसेच पानिपतच्या युद्धाशी संबंधित दोन लेख आपल्याला वाचता येतात. यातील पहिल्या लेखामध्ये अहमदशाह अब्दालीला पानिपतचे आमंत्रण देणारा धर्मशास्त्रज्ञ शहावली उल्ला याची राजकीय पत्रे अभ्यासली आहेत तर दुसऱ्या एका लेखात पानिपतावर परचक्राला पायबंध यामध्ये पानिपतच्या तिसऱ्या युद्धावर प्रकाश टाकण्याचे कार्य पगडी यांनी केले आहे.
एकंदरीत महाराष्ट्राच्या इतिहासातील अज्ञात पैलू शोधण्याचे आणि वाचकांना त्याचे ज्ञान प्राप्त करून देण्याचे काम पगडी या पुस्तकाद्वारे करतात. 

लिंक्स

हा आहे "लिंक्स"... डीप रोबोटिक्सने आव्हानात्मक भूप्रदेशांना सहजतेने सामोरे जाण्यासाठी डिझाइन केलेला चारचाकी रोबोट!

या चतुर्भुज रोबोट्सचा वापर करून पूर्णत: स्वायत्तपणे सबस्टेशन तपासणी साध्य करणारी पहिली चीनी कंपनी म्हणून 'डीप रोबोटिक्स' नावारूपाला आली.

पॉवर प्लॅंट, फॅक्टरी फ्लोअर्स, बोगद्याची तपासणी तसेच विविध बचाव कार्यांसाठी या रोबोट्सचा वापर केला जाऊ शकतो.

#ArtificialIntelligence #Robotics

---
संदर्भ: इंस्टाग्राम-सर्किट्रोबॉटिक्स

 

जुन्नर इनस्क्रीप्शन्स - शोभना गोखले

जुन्नर म्हटलं की छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्मस्थान असणारा शिवनेरी किल्ला आठवतो. पुणे जिल्ह्याच्या उत्तरेला पुण्यापासून सुमारे ९० किलोमीटर अंतरावर जुन्नर शहर वसलेले आहे. अष्टविनायकांपैकी ओझर आणि लेण्याद्री ही दोन स्थाने देखील याच परिसरात आहेत. आधुनिक जुन्नरची ही ओळख सर्वज्ञात असली तरी या शहराची प्राचीन काळापासून असलेली ओळख ही या परिसरातील बौद्ध लेण्यांमुळे होते.

भारतामध्ये सर्वात अधिक मानवनिर्मित लेणी ही महाराष्ट्रामध्ये आहेत. आणि महाराष्ट्रामध्ये सर्वात अधिक लेणी ही जुन्नर परिसरामध्ये आहेत. सातवाहनांच्या काळात दोन ते सव्वा दोन हजार वर्षांपूर्वी वसलेले हे शहर. तत्कालीन राज व्यवस्थेत राजधानी ही प्रतिष्ठान अर्थात पैठण येथे असली तरी जुन्नर हे व्यापाराच्या दृष्टीने सर्वात मोठे ठाणे होते. कल्याण आणि सोपारा बंदरांमध्ये समुद्रामार्गे आलेला माल जुन्नरमध्ये सह्याद्रीच्या कड्यांवर कोरलेल्या नाणेघाटातून सर्वप्रथम यायचा. तत्कालीन महाराष्ट्रातील ही सर्वात मोठी बाजारपेठ होती, त्याला जीर्णनगर असेही म्हटले जायचे. सातवाहनांच्या राज्याची भरभराट होत असताना जुन्नर शहर मोठे होत होते. कोकण आणि देशाला जोडणारा जुन्नर हा एक दुवा होता. याच्या अनेक पाऊलखुणा आजही जुन्नर शहरांमध्ये आणि आजूबाजूच्या परिसरामध्ये दिसून येतात. सातवाहन राजे हे बौद्ध विचारधारेचे आश्रयदाते होते. नाणेघाटामार्गे जुन्नर आणि इतर परिसरामध्ये येणाऱ्या बौद्ध भिक्खूंसाठी आजूबाजूच्या डोंगरांमध्ये अनेक लेण्या खोदण्यात आल्या होत्या. याच लेण्या आज जुन्नरचे प्राचीन वैभव बनून स्थितप्रज्ञपणे उभ्या आहेत. सुमारे २०० लेण्या या परिसरामध्ये पाहता येतात. त्यांचे प्रामुख्याने सहा गट आहेत. शिवनेरी किल्ल्याच्या तीन दिशांना असणारा शिवनेरी गट, मानमोडी डोंगराच्या तीन बाजूंना असणारा भीमाशंकर गट, अंबा-अंबिका गट आणि भूतलेणी गट, लेण्याद्री डोंगरातील लेण्याद्री आणि सुलेमान गट, पिंपळेश्वर डोंगरातील तुळजा गट आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे नाणेघाट लेण्या. जुन्नरच्या या प्राचीन वैभवांमध्ये बौद्ध लेण्यांची सर्व शिल्पे, वास्तुकला पाहता येतात. शिवाय या सर्व लेणी समूहांमध्ये तत्कालीन प्राकृत भाषेमध्ये आणि ब्राह्मी लिपीमध्ये लिहिलेले शिलालेख देखील पाहता येतात. प्राचीन वास्तुकला अभ्यासकांसाठी तसेच बौद्धधर्म उपासकांसाठी जुन्नर म्हणजे एक आदर्श ठाणे आहे. मराठी आणि प्राकृत या दोन्ही भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा मिळवून देण्यासाठीचे पुरावे याच परिसरातील नाणेघाट लेण्यांनी दिले. आज २००० वर्षांनंतर देखील या लेण्या महाराष्ट्राचं वैभव टिकवून आहेत.

अनेक संशोधकांनी जुन्नर परिसरातील शिलालेखांवर अभ्यास केला. याच अभ्यासकांपैकी एक म्हणजे शोभना गोखले होत. त्यांनी लिहिलेल्या जुन्नर इनस्क्रीप्शन्स या पुस्तकामध्ये प्राचीन जुन्नरचे विस्तृत वर्णन केलेले आहेत. तसेच इथल्या लेण्यांमधील असणारे सर्व शिलालेख सविस्तरपणे या पुस्तकामध्ये मांडलेले आहेत. शिवाय त्यांचा अर्थ देखील समजावून सांगितलेला आहे. १९ व्या शतकामध्ये सर्वप्रथम पश्चिम घाटातील लेणी व शिलालेखांवर अभ्यास झाला. याचा संदर्भ गोखले यांनी या पुस्तकांमध्ये दिलेला दिसून येतो. 

केवळ जुन्नरच्याच नव्हे तर महाराष्ट्राच्या इतिहासावर सखोल प्रकाशझोत टाकणारे असे हे पुस्तक आहे. प्राचीन नाणेशास्त्राच्या अभ्यासक असणाऱ्या शोभना गोखले लिखित हे पुस्तक भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन संस्थेने प्रकाशित केलेले आहे.