आपण आता एका अशा टप्प्यावर आलो आहोत जिथून मागे फिरणे शक्य नाही; बदलाची सुरुवात झाली आहे. मानवजात डिजिटल महा-बुद्धिमत्ता (superintelligence) तयार करण्याच्या अगदी जवळ पोहोचली आहे आणि आतापर्यंत तरी हे स्थित्यंतर वाटते तितके विचित्र नाही.
अजूनही रस्त्यांवर रोबोट्स फिरत नाहीत किंवा आपल्यापैकी बहुतेक जण दिवसभर AI (कृत्रिम बुद्धिमत्ता) शी बोलत नाहीत. लोक आजही आजारांमुळे मरतात, आपण अजूनही सहजपणे अवकाशात जाऊ शकत नाही आणि ब्रह्मांडाबद्दल अशा अनेक गोष्टी आहेत ज्या आपल्याला समजलेल्या नाहीत.
तरीही, आपण अलीकडेच अशा प्रणाली तयार केल्या आहेत ज्या अनेक बाबतीत माणसांपेक्षा हुशार आहेत आणि त्यांचा वापर करणाऱ्या लोकांची कार्यक्षमता लक्षणीयरीत्या वाढवू शकतात. या कामाचा सर्वात कठीण भाग आता मागे पडला आहे; GPT-4 आणि o3 सारख्या प्रणालींपर्यंत पोहोचवणारे वैज्ञानिक शोध मिळवणे खूप कठीण होते, पण ते आपल्याला खूप पुढे घेऊन जातील.
AI जगात अनेक प्रकारे योगदान देईल, पण AI मुळे होणारी वैज्ञानिक प्रगती आणि वाढलेली उत्पादकता यांमुळे जीवनमानाच्या गुणवत्तेत प्रचंड सुधारणा होईल. भविष्य वर्तमानापेक्षा खूपच चांगले असू शकते. वैज्ञानिक प्रगती ही एकूण प्रगतीचा सर्वात मोठा चालक आहे; आपण आणखी किती काही मिळवू शकतो याचा विचार करणे खूप रोमांचक आहे.
एका मोठ्या अर्थाने, चॅट जीपीटी (ChatGPT) आतापर्यंतच्या कोणत्याही मानवापेक्षा अधिक शक्तिशाली आहे. दररोज लाखो लोक त्यावर अवलंबून आहेत आणि अधिकाधिक महत्त्वाच्या कामांसाठी त्याचा वापर करत आहेत. यातील एक छोटीशी नवीन क्षमता खूप मोठा सकारात्मक परिणाम घडवू शकते, तर दुसरीकडे, चुकीच्या दिशेने गेलेली एक छोटीशी गोष्ट लाखो लोकांपर्यंत पोहोचून मोठे नकारात्मक परिणाम घडवू शकते.
२०२५ मध्ये अशा एजंट्सचे आगमन झाले आहे जे खरे बौद्धिक काम करू शकतात; आता कॉम्प्युटर कोड लिहिणे पूर्वीसारखे राहणार नाही. २०२६ मध्ये कदाचित अशा प्रणाली येतील ज्या नवीन वैज्ञानिक शोध लावू शकतील. २०२७ मध्ये कदाचित असे रोबोट्स येतील जे प्रत्यक्ष जगात कामे करू शकतील.
आता अधिक लोकांना सॉफ्टवेअर आणि कला निर्माण करता येईल. पण जगाला या दोन्ही गोष्टींची अधिक गरज आहे आणि तज्ञ लोक नवीन साधनांचा स्वीकार केल्यास नवशिक्यांपेक्षा अधिक चांगले काम करू शकतील. सर्वसाधारणपणे, २०२० च्या तुलनेत २०३० मध्ये एक व्यक्ती कितीतरी अधिक काम करू शकेल, हा एक मोठा बदल असेल आणि अनेक लोक त्याचा फायदा कसा घ्यायचा हे शिकतील.
सर्वात महत्त्वाच्या बाबतीत, २०३० चे दशक कदाचित फार वेगळे नसेल. लोक अजूनही त्यांच्या कुटुंबावर प्रेम करतील, आपली सर्जनशीलता व्यक्त करतील, खेळ खेळतील आणि तलावात पोहतील.
पण तरीही, काही महत्त्वाच्या बाबतीत, २०३० चे दशक पूर्वीच्या कोणत्याही काळापेक्षा खूप वेगळे असणार आहे. आपण मानवी बुद्धिमत्तेच्या किती पुढे जाऊ शकतो हे आपल्याला माहीत नाही, पण ते लवकरच कळेल.
२०३० च्या दशकात, बुद्धिमत्ता आणि ऊर्जा—म्हणजे कल्पना आणि त्या कल्पना प्रत्यक्षात आणण्याची क्षमता—मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध होतील. या दोन गोष्टींनी मानवी प्रगतीला बऱ्याच काळापासून मर्यादित ठेवले होते; मुबलक बुद्धिमत्ता आणि ऊर्जा (आणि चांगले शासन) मिळाल्यास, आपण सैद्धांतिकदृष्ट्या इतर काहीही मिळवू शकतो.
आपण आधीच अविश्वसनीय डिजिटल बुद्धिमत्तेसोबत जगत आहोत आणि सुरुवातीच्या धक्क्यानंतर, आपल्यापैकी बहुतेकांना त्याची सवय झाली आहे. AI एक सुंदर परिच्छेद लिहू शकतो या आश्चर्यातून बाहेर पडून तो एक सुंदर कादंबरी कधी लिहू शकेल, या प्रश्नाकडे आपण पटकन वळतो. जीव वाचवणारे वैद्यकीय निदान करण्याच्या क्षमतेबद्दल आश्चर्यचकित होण्यापासून ते रोगांवर उपचार कधी विकसित करू शकेल याबद्दल विचार करण्यापर्यंत, किंवा एक छोटा कॉम्प्युटर प्रोग्रॅम तयार करण्यापासून ते संपूर्ण नवीन कंपनी कधी तयार करू शकेल याबद्दल आश्चर्यचकित होण्यापर्यंत आपला प्रवास खूप वेगाने होतो. हीच 'विलक्षणता' (singularity) आहे: आश्चर्यकारक गोष्टी सामान्य होतात आणि नंतर त्या किमान अपेक्षा बनतात.
शास्त्रज्ञांकडून आपण आधीच ऐकत आहोत की AI मुळे त्यांची उत्पादकता दोन ते तीन पटींनी वाढली आहे. प्रगत AI अनेक कारणांसाठी मनोरंजक आहे, पण कदाचित सर्वात महत्त्वाचे कारण म्हणजे आपण त्याचा उपयोग अधिक वेगाने AI संशोधन करण्यासाठी करू शकतो. आपण नवीन संगणकीय सब्सट्रेट्स, चांगले अल्गोरिदम आणि आणखी काय काय शोधू शकू. जर आपण दहा वर्षांचे संशोधन एका वर्षात किंवा एका महिन्यात करू शकलो, तर प्रगतीचा दर अर्थातच खूप वेगळा असेल.
आतापासून, आपण तयार केलेली साधने आपल्याला पुढील वैज्ञानिक शोध लावण्यासाठी आणि अधिक चांगल्या AI प्रणाली तयार करण्यात मदत करतील. अर्थात, हे एखाद्या AI प्रणालीने स्वतःहून आपला कोड अद्ययावत करण्यासारखे नाही, परंतु तरीही ही 'स्वयं-पुनरावृत्ती सुधारणे'ची (recursive self-improvement) सुरुवातीची अवस्था आहे.
इतरही काही गोष्टी आहेत ज्या एकमेकांना चालना देत आहेत. आर्थिक मूल्य निर्मितीमुळे या शक्तिशाली AI प्रणाली चालवण्यासाठी आवश्यक पायाभूत सुविधांच्या उभारणीला वेग आला आहे. आणि एकमेकांना बनवू शकणारे रोबोट्स (आणि एका अर्थाने, इतर डेटा सेंटर्स बनवू शकणारे डेटा सेंटर्स) फार दूर नाहीत.
जर आपल्याला पहिले दहा लाख मानवाकृती रोबोट्स जुन्या पद्धतीने बनवावे लागले, पण त्यानंतर ते संपूर्ण पुरवठा साखळी चालवू शकले—खनिजे खोदण्यापासून ते शुद्ध करण्यापर्यंत, ट्रक चालवण्यापासून ते कारखाने चालवण्यापर्यंत—आणि त्यातून आणखी रोबोट्स, चिप फॅब्रिकेशन सुविधा, डेटा सेंटर्स इत्यादी तयार करू शकले, तर प्रगतीचा दर अर्थातच खूप वेगळा असेल.
जसजसे डेटा सेंटरचे उत्पादन स्वयंचलित होईल, तसतशी बुद्धिमत्तेची किंमत विजेच्या किमतीच्या जवळ पोहोचेल. (ChatGPT च्या एका प्रश्नासाठी किती ऊर्जा लागते याबद्दल लोकांना अनेकदा उत्सुकता असते; सरासरी प्रश्नासाठी सुमारे ०.३४ वॅट-तास ऊर्जा लागते, जी एक ओव्हन एका सेकंदापेक्षा थोडा जास्त वेळ किंवा उच्च-कार्यक्षमतेचा लाइटबल्ब काही मिनिटे वापरतो. यासाठी सुमारे ०.००००८५ गॅलन पाणी देखील लागते; म्हणजे चमचाचा साधारण पंधरावा भाग.)
तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीचा वेग वाढतच राहील आणि मानव जवळजवळ कोणत्याही गोष्टीशी जुळवून घेण्यास सक्षम आहे हे सत्य कायम राहील. नोकऱ्यांचे संपूर्ण वर्ग नाहीसे होण्यासारखे काही कठीण भाग असतील, पण दुसरीकडे जग इतक्या वेगाने श्रीमंत होत असेल की आपण अशा नवीन धोरणात्मक कल्पनांवर गंभीरपणे विचार करू शकू ज्यांचा आपण पूर्वी कधी विचारही करू शकत नव्हतो. आपण कदाचित एकाच वेळी नवीन सामाजिक करार स्वीकारणार नाही, पण काही दशकांनंतर मागे वळून पाहिल्यावर, हळूहळू झालेले बदल काहीतरी मोठे ठरतील.
इतिहास जर मार्गदर्शक असेल, तर आपण करण्यासाठी नवीन गोष्टी आणि हव्या असलेल्या नवीन गोष्टी शोधून काढू आणि नवीन साधने पटकन आत्मसात करू (औद्योगिक क्रांतीनंतर नोकरीतील बदल हे त्याचे अलीकडील उत्तम उदाहरण आहे). अपेक्षा वाढतील, पण क्षमताही तितक्याच वेगाने वाढतील आणि आपल्या सर्वांना अधिक चांगल्या गोष्टी मिळतील. आपण एकमेकांसाठी अधिकाधिक अद्भुत गोष्टी तयार करू. AI च्या तुलनेत माणसांकडे एक दीर्घकालीन, महत्त्वाचा आणि जिज्ञासू फायदा आहे: आपण इतर लोकांबद्दल आणि ते काय विचार करतात व करतात याबद्दल काळजी घेण्यासाठी बनलेले आहोत, आणि आपल्याला मशीनची फारशी पर्वा नाही.
एक हजार वर्षांपूर्वीचा एक शेतकरी आज आपल्यापैकी बरेच जण जे करतात ते पाहून म्हणेल की आपल्याकडे 'खोट्या' नोकऱ्या आहेत आणि आपल्याकडे भरपूर अन्न आणि अकल्पनीय चैनीच्या वस्तू असल्यामुळे आपण फक्त मनोरंजनासाठी खेळ खेळत आहोत. मला आशा आहे की आपण भविष्यातील एक हजार वर्षांनंतरच्या नोकऱ्यांकडे पाहून त्यांना 'खोट्या' नोकऱ्या समजू, आणि मला खात्री आहे की त्या नोकऱ्या करणाऱ्या लोकांना त्या खूप महत्त्वाच्या आणि समाधानकारक वाटतील.
नवीन आश्चर्ये साध्य करण्याचा दर प्रचंड असेल. २०३५ पर्यंत आपण काय शोधून काढले असेल याची आज कल्पना करणेही कठीण आहे; कदाचित आपण एका वर्षी उच्च-ऊर्जा भौतिकशास्त्राची समस्या सोडवून पुढच्या वर्षी अंतराळ वसाहतीची सुरुवात करू; किंवा एका वर्षी मटेरियल सायन्समधील मोठ्या प्रगतीपासून पुढच्या वर्षी खऱ्या अर्थाने उच्च-बँडविड्थ ब्रेन-कॉम्प्युटर इंटरफेसपर्यंत पोहोचू. बरेच लोक आपले जीवन पूर्वीसारखेच जगणे पसंत करतील, पण किमान काही लोक "कनेक्ट" होण्याचा निर्णय घेतील.
पुढे पाहता, हे समजायला कठीण वाटते. पण कदाचित हे जगत असताना ते प्रभावी पण हाताळण्यायोग्य वाटेल. सापेक्षतेच्या दृष्टिकोनातून, 'विलक्षणता' (singularity) हळूहळू घडते आणि एकत्रीकरण हळूहळू होते. आपण घातांकीय तांत्रिक प्रगतीच्या लांब वळणावर चढत आहोत; पुढे पाहताना ते नेहमीच उभे दिसते आणि मागे पाहताना सपाट, पण तो एक सलग वक्र आहे. (२०२० चा विचार करा, आणि २०२५ पर्यंत AGI च्या जवळ पोहोचण्यासारखे काहीतरी ऐकायला कसे वाटले असते, याउलट गेल्या ५ वर्षात प्रत्यक्षात काय घडले आहे.)
मोठ्या फायद्यांसोबतच गंभीर आव्हानांनाही तोंड द्यायचे आहे. आपल्याला सुरक्षिततेच्या समस्या तांत्रिक आणि सामाजिक दृष्ट्या सोडवाव्या लागतील, पण मग आर्थिक परिणामांमुळे महा-बुद्धिमत्तेचा (superintelligence) व्यापक प्रसार करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. पुढे जाण्याचा सर्वोत्तम मार्ग कदाचित असा असेल:
- संरेखन समस्या सोडवणे (Solve the alignment problem): याचा अर्थ, आपण AI प्रणालींना आपल्या एकत्रित इच्छेनुसार दीर्घकाळात शिकण्यास आणि कार्य करण्यास शिकवू शकतो याची खात्री करणे. (सोशल मीडिया फीड्स हे चुकीच्या संरेखनाचे (misaligned AI) उदाहरण आहे; ते चालवणारे अल्गोरिदम आपल्याला स्क्रोल करत ठेवण्यात अविश्वसनीय आहेत आणि तुमच्या अल्पकालीन प्राधान्यांना स्पष्टपणे समजतात, पण ते तुमच्या दीर्घकालीन प्राधान्यांवर मात करणाऱ्या तुमच्या मेंदूतील काहीतरी गोष्टीचा फायदा घेऊन हे करतात).
- महा-बुद्धिमत्ता स्वस्त आणि व्यापकपणे उपलब्ध करणे: त्यानंतर, महा-बुद्धिमत्ता स्वस्त, व्यापकपणे उपलब्ध करणे आणि ती कोणत्याही एका व्यक्ती, कंपनी किंवा देशाकडे जास्त केंद्रित होऊ न देण्यावर लक्ष केंद्रित करणे. समाज लवचिक, सर्जनशील आणि पटकन जुळवून घेणारा आहे. जर आपण लोकांच्या सामूहिक इच्छा आणि शहाणपणाचा उपयोग करू शकलो, तर जरी आपण अनेक चुका करू आणि काही गोष्टी खूप चुकीच्या होतील, तरीही आपण शिकू आणि पटकन जुळवून घेऊ आणि या तंत्रज्ञानाचा उपयोग जास्तीत जास्त फायदा मिळवण्यासाठी आणि कमीत कमी तोटा होण्यासाठी करू शकू. वापरकर्त्यांना समाजाला ठरवाव्या लागणाऱ्या व्यापक सीमांमध्ये बरेच स्वातंत्र्य देणे खूप महत्त्वाचे वाटते. या व्यापक सीमा काय आहेत आणि आपण सामूहिक संरेखन कसे परिभाषित करतो यावर जग जितक्या लवकर संभाषण सुरू करेल, तितके चांगले.
आपण (फक्त ओपनएआय नाही, तर संपूर्ण उद्योग) जगासाठी एक मेंदू तयार करत आहोत. तो अत्यंत वैयक्तिकृत आणि प्रत्येकासाठी वापरण्यास सोपा असेल; आपल्याला चांगल्या कल्पनांनीच मर्यादा येतील. बऱ्याच काळापासून, स्टार्टअप उद्योगातील तांत्रिक लोकांनी "आयडिया गाइज" (idea guys) ची चेष्टा केली आहे; असे लोक ज्यांच्याकडे एक कल्पना होती आणि ती तयार करण्यासाठी ते टीम शोधत होते. आता मला असे दिसते की त्यांचे चांगले दिवस येणार आहेत.
ओपनएआय (OpenAI) आता बऱ्याच गोष्टी आहे, पण इतर कशाच्याही आधी, आम्ही एक महा-बुद्धिमत्ता संशोधन कंपनी आहोत. आमच्यासमोर बरेच काम आहे, पण आता आमच्यासमोरील बहुतेक मार्ग प्रकाशमान झाला आहे आणि अंधारलेले भाग वेगाने कमी होत आहेत. आम्हाला जे करायला मिळत आहे त्याबद्दल आम्ही अत्यंत कृतज्ञ आहोत.
मोजमाप करता येणार नाही इतकी स्वस्त बुद्धिमत्ता आवाक्यात आहे. हे म्हणायला वेडेपणाचे वाटेल, पण जर आम्ही तुम्हाला २०२० मध्ये सांगितले असते की आम्ही आज जिथे आहोत तिथे पोहोचू, तर ते २०३० बद्दलच्या आमच्या सध्याच्या अंदाजांपेक्षा अधिक वेडेपणाचे वाटले असते.
आशा आहे की आपण महा-बुद्धिमत्तेच्या दिशेने सहजतेने, घातांकीय आणि शांतपणे प्रगती करू.
