आयरिस डेटा सेट

संख्याशास्त्र, डेटा अनालिसिस आणि मशीन लर्निंग क्षेत्रामध्ये वापरण्यात येणाऱ्या डेटासेट्समध्ये आजवर सर्वात लोकप्रिय असणारा डेटासेट म्हणजे आयरिस डेटासेट होय. आयरिस नावाच्या एका निळ्या रानटी फुलाचा हा डेटासेट आहे. आयरिसचा अर्थ मानवी डोळ्यांतील बुबूळे असा देखील होतो. परंतु याच नावाचे रानटी फुल देखील आहे, याची बऱ्याच कमी लोकांना माहिती आहे.
सुमारे ९० वर्षांपूर्वी जीवशास्त्रज्ञ एडगर अँडरसन याने या डेटासेटची निर्मिती केली होती. आयरिस फुलाच्या एकूण तीन प्रजाती आहेत…. सेटोसा, वर्जिनिका आणि वर्सीकलर. त्याने या तीनही प्रजातींची फुले जमा केली. आणि त्यांच्या पाकळ्यांची उंची व जाडी तसेच बाह्यकोषाची उंची आणि जाडी सेंटीमीटरमध्ये नोंदवून हा डेटासेट तयार केला होता. एका वेगळ्या प्रयोगासाठी त्याला माहिती जमा करायची होते म्हणूनच त्याने या डेटासेटची निर्मिती केली. परंतु आयरिसच्या या माहितीपूर्ण डेटासेटला लोकप्रिय करण्याचे काम संख्याशास्त्रज्ञ व गणितज्ञ रोनाल्ड फिशर यांनी केले. संख्याशास्त्रातील लिनियर डिस्क्रिमिनंट अनालिसिस या संकल्पनेला सिद्ध करण्यासाठी त्यांनी आयरिस डेटासेटचा सर्वप्रथम वापर केला. अँडरसने तयार केलेल्या मूळ डेटासेटमध्ये सुसूत्रता आणून त्यांनी तीनही प्रजातींचे समान पन्नास नमुने जमा केले होते. आज संख्याशास्त्र आणि मशीन लर्निंगमधील जवळपास प्रत्येक अल्गोरिथमची सिद्धता तपासण्यासाठी आयरिस डेटासेटचा वापर केला जात आहे. याशिवाय आर प्रोग्रामिंग आणि पायथॉन प्रोग्रामिंगच्या अंतर्गत लायब्ररीमध्ये देखील या डेटासेटचा अंतर्भाव करण्यात आलेला आहे. शिवाय याचा आकार देखील लहान असल्याने त्यावरील करण्यात येणारे प्रयोग देखील अतिशय कमी वेळामध्ये सादर करता येतात. 

--- तुषार भ. कुटे

जीवनसंध्या

वकिलाच्या कार्यालयाबाहेर दोन वृद्ध व्यक्ती अर्थात आजी आजोबा गप्पा मारत बसलेले आहेत. रिसेप्शनिस्ट मात्र त्यांच्याकडे कौतुकाने पाहत आहे. एका ड्रायव्हर्स लॉयरच्या कार्यालयात हे दोघे नक्की काय करतायेत हा प्रश्न त्याला पडतो. तो त्यांना विचारतो देखील. त्यावर ते म्हणतात की आम्हाला घटस्फोट घ्यायचा आहे. दोघांमधील इतका सुंदर नातं बघून त्याला हा प्रश्न पडतो की ते घटस्फोट का घेत आहेत आणि ते देखील या वयात?
इथून चित्रपट फ्लॅशबॅक मध्ये सुरू होतं. दोघांचं नातं पाच वर्षांपूर्वी सुरु झालेलं असतं. अर्थात त्यापूर्वी दोघेही आपल्या मुलांसमवेत एकांतात जीवन व्यतीत करत असतात. परंतु एक दिवस त्यांची भेट होते. हळूहळू ते दोघेही एकमेकांना आवडायला लागतात. आणि एकत्रित राहण्याचा अर्थात लग्नाचा निर्णय घेतात. हा निर्णय मात्र त्यांच्या मुलांना बिलकुल पटत नाही. मग ते मुलांविरुद्ध बंड करतात आणि वयाच्या सत्तरी मध्ये स्वतःचा संसार सुरू करतात. तो अतिशय आनंदात आणि सुरळीत चालू असतो. फक्त त्याला त्यांच्या मुलांची साथ लावत नाही. अचानक एक दिवस एका प्रसंगामुळे आजी अडचणीत येते. आणि त्यामुळेच त्यांना घटस्फोट घ्यावा लागतो. तरीदेखील एकमेकांशिवाय राहवत नाही. आणिकथा एक वेगळे वळण घेते. दोघांनाही एकत्रित राहण्याची संधी मिळते. पुढे त्यांचा संसार कसा चालतो हे चित्रपटात पाहणे सोयीस्कर ठरेल.
जीवनसंध्या या चित्रपटातील जीवन म्हणजे अशोक सराफ आणि संध्या म्हणजे किशोरी शहाणे. कित्येक वर्षांपासून या दोघांचे चित्रपट मराठी प्रेक्षक पाहत आलेले आहेत. अगदी तारुण्यापासून वृद्धत्वापर्यंत त्यांनी अनेक चित्रपट मराठी रसिकांना दिले. कदाचित कोणताच चित्रपट फ्लॉप गेला नाही किंवा कंटाळवाणा देखील वाटला नाही. हा चित्रपट जरी विनोदी नसला तरी देखील वेगळ्या धाटणीचा आहे. कदाचित जीवन आणि संध्या ची भूमिका त्यांच्यासाठीच लिहिली असावी हे चित्रपट पाहून आपल्याला समजते.

बिबट्या शोधणारी प्रणाली

कृत्रिम बुद्धिमत्ता तंत्रज्ञानाचा वापर करून जुन्नर परिसरात बिबट्यांचा माग शोधणारी यंत्रणा वनविभागाने कार्यान्वित केलेली आहे. अशा यंत्रणा २४ तास परिसरावर लक्ष ठेवून असतात. संगणक दृष्टी अर्थात कॉम्प्युटर व्हिजन या तंत्राद्वारे कॅमेरातून वन्य प्राण्यांना शोधून त्यांचा माग काढणे शक्य होते. परंतु याकरिता संगणकीय अल्गोरीदमला प्रशिक्षण द्यावे लागते अर्थात ट्रेन करावे लागते. त्यासाठी मोठा डेटासेट असणे आवश्यक असते.

अशाच प्रकारच्या एका अल्गोरिदमवर काम करत असताना आम्हाला कमी प्रमाणात असणाऱ्या डेटामुळे चुकीचे परिणाम दिसून येत होते. बिबट्या हा मार्जार कुळातील प्राणी. अर्थात मूळ मांजरीपासून उत्क्रांत झालेला प्राणी आहे. याच कुळामध्ये वाघ, सिंह, चित्ता आणि मांजर हे प्राणी देखील येतात. अर्थात या सर्व प्राण्यांची शरीररचना जवळपास सारखीच असते. आम्ही बनवलेल्या एका अल्गोरिदमवर कॅमेऱ्याच्या समोर मांजर जरी आले तरी तो कॅमेरा लगेचच बिबट्या आहे असे सांगत होता! अर्थात या अल्गोरिदमला ट्रेनिंग करण्यासाठी वापरण्यात आलेल्या डेटासेटचा आकार बऱ्यापैकी कमी होता. याच कारणास्तव त्याची अचूकता देखील त्या प्रमाणात नव्हती. डीप लर्निंगचा वापर करून बनवलेल्या प्रणालींमध्ये डेटासेटचा आकार हा कळीचा मुद्दा ठरतो. त्यावरून त्याची अचूकता देखील कमी जास्त होत असते. शिवाय वेगावर देखील परिणाम होतो. म्हणून अशा प्रणाली विकसित करणे बऱ्यापैकी जिकिरीचे काम आहे.
आशा आहे की, वनविभागाने बनवून घेतलेली ही प्रणाली आपले काम उत्तमरीत्या करेल.

--- तुषार भ. कुटे

घोडा

रोजंदारीवर काम करणाऱ्या एका कामगाराची आणि त्याच्या मुलाची ही गोष्ट आहे. कामाच्या ठिकाणी एका गृहप्रकल्पावर काम चालू असते. या ठिकाणी कामगार म्हणून चित्रपटाच्या नायकाची नियुक्ती होते. अर्थात ज्या दिवशी काम त्या दिवशी पैसा, असं काही त्याच्या आयुष्यात चालू होतं.
जवळच्याच गावामध्ये त्याचा छोटसं घर असतं. अर्थात कामाच्या निमित्तानेच तो या ठिकाणी राहायला आलेला असतो. त्याला एक लहान मुलगा देखील असतो. बालपण निरागस असतं, असं म्हणतात. त्याला हा मुलगा तरी अपवाद कसा असेल? त्याच्या घराच्या समोरच एका बंगल्यावर आणखी एक छोटा मुलगा लाकडी घोड्यावर खेळताना त्याला दिसतो. त्या मुलाला तो घोडा खूप आवडतो. संध्याकाळी वडील घरी आल्यावर तो वडिलांकडे खेळण्यातल्या त्या घोड्याची मागणी करतो. दररोजच्या जीवनात खाण्यासाठी संघर्ष करताना त्याला मुलाच्या खेळण्यासाठी पैसे कसे परवडू शकतील? अर्थातच या कारणास्तव मुलाला नकार देणे, त्याला भाग पडते. परंतु मुलगा काही पिच्छा सोडत नाही. दररोज खेळण्यातल्या घोड्याची त्याच्याकडे मागणी करतो. आपल्या मुलाची एक साधी इच्छा देखील आपण पूर्ण करू शकत नाही, याचे शल्य त्याला वाटू लागते. मग त्यावर तो उपाय शोधण्याचा प्रयत्न करतो.. गृहप्रकल्प बांधकामाच्या ठिकाणी एक जण खेळण्यातील मोडलेला घोडा टाकून देताना त्याला दिसतो. त्या मोडलेल्या घोड्याकडे बघून त्याला खूप आनंद होतो. त्या मोडलेल्या घोड्याला स्वतःच्या कारागिरीने व्यवस्थित करून खेळण्याजोगा बनवतो. आणि मुलाला घोडा देऊन आश्चर्याचा धक्का देतो. परंतु इथून खरी नाट्यमय घडामोडींना सुरुवात होते. हा लाकडी घोडा आपल्या पुढच्या प्रवासाला सुरुवात करतो. यात नायकाची भयंकर दमछाक होते. ज्या घोड्यासाठी त्याने इतके प्रयत्न केले, तो त्याला शेवटपर्यंत दमवतो.
चित्रपटाची कथा अतिशय सुंदर आहे. आणि विशेष म्हणजे दिग्दर्शकाने देखील ती चांगल्या पद्धतीने खुलविल्याची दिसते. एका अतिशय वेगळ्या प्रयत्नात हा चित्रपट निश्चित बाजी मारतो. परंतु बऱ्याच जणांना माहीत नसल्याने कदाचित अजूनही हा चित्रपट प्रेक्षकांपासून दूर असावा, असे दिसते.

--- तुषार भ. कुटे

आम्ही मराठी बोलत नाही

आमचा नेहमीचा मराठी केशकर्तनकार त्यादिवशी सुट्टीवर असल्याने मी शेजारच्या नवीन सलूनमध्ये पोहोचलो. इथे काम करणारे सर्वच जण उत्तर भारतीय होते. मी त्याच्याशी पूर्णपणे मराठीमध्ये संवाद साधत होतो. परंतु त्याच्या चेहऱ्यावरील प्रश्नचिन्हांवरून आणि गोंधळावरून मला समजले की, याला मराठी काही समजत नाहीये. मी त्याला विचारले,
“किती वर्षे झाले इथे काम करत आहेस?”
“दोन-अडीच वर्षे असतील”, तो त्याच्या भाषेतच उत्तर देत होता.
“मग अजून मराठी नाही शिकलास का?”
यावर तो म्हणाला, “इथं मराठी कोण बोलतं?”.
मी चमकून त्याच्याकडे बघितले आणि विचारले, “तुझ्याशी कोणी मराठीत बोलत नाही का?”.
“सर्वांनाच हिंदी बोलता येतं, त्याच्यामुळे ते मराठीत माझ्याशी कधीच बोलत नाहीत.”
मला हे उत्तर अपेक्षितच होतं. मग मी बोलू लागलो,
“कसं आहे मित्रा, आमची मराठी भाषा ही तुमच्या भाषेपेक्षा २००० वर्ष जुनी आहे. त्यामुळे मराठी लोकं आपली भाषा जपतात. कोणत्याही ऐऱ्यागैऱ्याला ती समजू नये, म्हणून ते त्याच्याशी मराठीत बोलत नाहीत. उद्या जर तुम्ही मराठी बोलायला लागले तर आमचं ज्ञान देखील तुम्हाला प्राप्त होईल, अशी भीती मराठी लोकांना वाटते. म्हणूनच मराठी लोक बाहेरच्या कुणाशीही मराठीत बोलत नाहीत.”

त्याला माझं बोलणं कितपत समजलं ते कळालं नाही. पण तुम्हाला समजले असेल, तर अभिप्राय नक्की सांगू शकता.  

--- तुषार भ. कुटे.

 

लेट अस सी

इयत्ता नववीमध्ये असताना माझी प्रोग्रामिंगची ओळख झाली. त्या काळात आम्हाला “बेसिक” नावाची संगणकीय भाषा शिकवली जायची. आठवड्यातून एक ते दोन तास हा वर्ग चालायचा. शिवाय या विषयाला गुण देखील नव्हते. आणि कदाचित याच कारणास्तव त्यावेळी आम्ही त्याला फारसे गांभीर्याने घेतले नाही.
परंतु डिप्लोमा इंजिनिअरिंगला प्रवेश घेतल्यानंतर दुसऱ्या वर्षी पहिल्यांदाच “सी प्रोग्रामिंग लँग्वेज”ची ओळख झाली. संगणकाच्या इतिहासामध्ये लोकप्रिय असणारी आणि आजही वापरात असणारी ही संगणकीय भाषा. २५-२६ वर्षांपूर्वी संगणकीय भाषा शिकण्यासाठी उपलब्ध असणारी साधने अतिशय मर्यादित होती. इंटरनेट अस्तित्वात होते परंतु सदैव उपलब्ध नव्हते. आणि शिवाय त्यावरील माहिती देखील अपुरी होती आणि विस्तृत नव्हती. याच कारणास्तव संगणकीय प्रोग्रामिंग शिकणे हे आव्हानात्मक होते. अर्थात सदैव केवळ पुस्तकांवरच आणि त्यावरील त्यातील ज्ञानावरच विसंबून राहावे लागत असे. अशावेळी यशवंत कानेटकर यांनी लिहिलेले “लेट अस सी” हे पुस्तक वाचण्यात आले. त्या काळात देखील सी प्रोग्रामिंगवर आधारित असणारे हे सर्वात लोकप्रिय पुस्तक होते. बऱ्याच जणांनी शिफारस केलेले हे पुस्तक मी वाचायला सुरुवात केली. खरं सांगायचं तर माझ्या संगणकीय प्रोग्रामिंगची सुरुवातच या पुस्तकाने झाली. फोटोमध्ये या पुस्तकाची तिसरी आवृत्ती आहे. अगदी हीच आवृत्ती सर्वप्रथम मी वाचली होती. आणि याच पुस्तकातून माझ्या प्रोग्रामिंगचा श्रीगणेशा झाला. संगणकीय भाषेमधील विविध संकल्पना याच पुस्तकातून मला समजायला लागल्या. अर्थात यासाठी मला माझ्या मित्रांनी देखील बरीच मदत केली होती. परंतु या पुस्तकाव्यतिरिक्त अन्य कोणतेही पुस्तक प्रोग्रामिंग शिकण्यासाठी मी त्याकाळी वापरले नाही. कानेटकर म्हणतील तोच अंतिम शब्द, असं काही त्या काळात आम्ही समजत असू. अर्थात ते खरं देखील होतं. प्रोग्रामिंगच्या विविध संकल्पना प्रात्यक्षिकांद्वारे मी या पुस्तकातूनच अनुभवल्या. आणि कदाचित याच कारणास्तव प्रोग्रामिंगचा आमचा पाया अधिक भक्कम होत गेला. एका अर्थाने माझ्यासाठी प्रोग्रामिंगची ही भगवद्गीताच होती, असे म्हणायला हरकत नाही. आज या पुस्तकाची १९ वी आवृत्ती बाजारामध्ये आलेली आहे. पण माझ्यासाठी मी वाचलेली आणि अनुभवलेली तिसरी आवृत्ती महत्त्वाची वाटते. आज पुन्हा हे पुस्तक विकत घेतले. याच पुस्तकामध्ये माझ्या प्रोग्रामिंग इतिहासाच्या भावना जखडलेल्या होत्या आणि आजही आहेत. 

---  तुषार भ. कुटे

प्रादेशिक सिनेसृष्टीचा डंका

काल भारतीय राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांची घोषणा झाली. यावर्षी बऱ्यापैकी बिगर-हिंदी चित्रपटांनी तसेच कलाकारांनी वाखाणण्याजोगी कामगिरी पुरस्कारांमध्ये केल्याचे दिसून येते. दैनिक सकाळ या मराठी वृत्तपत्रामध्ये प्रसिद्ध झालेल्या या बातमीचे शीर्षक वाचा, "राष्ट्रीय पुरस्कारांत प्रादेशिक सिनेसृष्टीचा डंका". याचा अर्थ बॉलीवूड अर्थात हिंदी भाषिक सिनेसृष्टी वगळता बाकीचे सर्व भाषिक चित्रपट हे प्रादेशिक प्रकारामध्ये त्यांनी मोडल्याचे दिसते. हिंदी बोलणाऱ्यांची आणि समजणाऱ्यांची संख्या भारतामध्ये अधिक असल्याकारणाने हे चित्रपट अधिक कमाई करतात. म्हणूनच अन्य भाषेतील कलाकार देखील हिंदी भाषेमध्ये काम करायला प्राधान्य देतात. याचा अर्थ असा नाही की हिंदी भाषिक चित्रपट म्हणजेच भारतीय चित्रपटसृष्टी होय. 

हिंदी चित्रपट हे केवळ मनोरंजन आणि पैसे कमावण्याच्या दृष्टीनेच बनवलेले असतात. परंतु भारतातील अन्य भाषिक चित्रपटांमध्ये आशयघनता दिसून येते. उत्तम कथा, मांडणी, दिग्दर्शन, संगीत या सर्वच पातळ्यांवर अखिल भारतीय चित्रपट उच्च स्तरावर पोहोचलेला आहे. पण आजही भारतीय चित्रपट म्हणजे हिंदी चित्रपट असे चित्र भारतात आणि जगभरात देखील तयार केले जात असल्याचे दिसते आणि यालाच बिगर-हिंदी भाषिक बहुतांश कारणीभूत आहेत. म्हणूनच एका मराठी वृत्तपत्राला असे शीर्षक बातमीला द्यावेसे वाटले असेल. बिगर-हिंदी भाषिक चित्रपटांना हवा तसा पाठिंबा अजूनही प्रेक्षकांकडून मिळालेला नाही. प्रामुख्याने मराठी, बंगाली, ओडिया, आसामी, गुजराती चित्रपटसृष्टी हिंदी भाषिकांच्या प्रभावामुळे मागे पडल्याचे दिसते. दक्षिण भारतीय चित्रपटसृष्टींमध्ये मात्र प्रेक्षकांच्या पाठिंब्याने अजूनही उत्तम प्रतिसाद असल्याचे दिसून येते.
भारतातल्या प्रत्येक भाषेमध्ये उत्तम चित्रपट तयार होतात. परंतु हिंदीच्या प्रभावामुळे त्यांना प्रेक्षकांसमोर जाण्यासाठी हवे तसे व्यासपीठ मिळत नाही. यास बहुतांश वेळा प्रेक्षकच कारणीभूत आहेत आणि ही परिस्थिती बदलणे हे देखील त्यांच्या हातात आहे.

बाकी पुरस्कार विजेत्या सर्व व्यक्तींचे मनःपूर्वक अभिनंदन!!!

 

---  तुषार भ. कुटे.

स्वीकारा नवे तंत्रज्ञान!

विज्ञानाने तंत्रज्ञानाला जन्म दिला आणि त्यामुळे मानवी जीवन सुसह्य आणि सुकर होऊन गेले. याच कारणास्तव विविध प्रकारच्या नोकऱ्या अस्तित्वात आल्या. नवी कौशल्ये शिकून अनेक जण तंत्रज्ञानाधारित उद्योगांमध्ये काम करायला लागले. आज जगभरात कोट्यावधी लोक तंत्रज्ञान निर्मिती क्षेत्रामध्ये काम करत आहेत. बहुतांश जण तंत्रज्ञानाचा वापर करूनच नोकरी करत आहेत. जर हे तंत्रज्ञान विकसित झाले नसते तर या नव्या नोकऱ्या तयार झाल्या नसत्या. अर्थात सदर व्यक्ती बेरोजगार असती असे नाही. प्रत्येकाने कालानुरूप स्वतःला बदलले, नवी कौशल्ये, तंत्रज्ञान शिकून घेतले आणि त्या जोरावर वैयक्तिक प्रगतीची कवाडे खुली केली. बदल हा जीवनाचा नियम आहे. अर्थात तो तंत्रज्ञानाला देखील लागू होतो. 

मागील काही वर्षांपासून वेगाने विकसित होणारे तंत्रज्ञान म्हणजे "आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स" होय. तंत्रज्ञानाची ही सर्वात अद्ययावत आणि पुढची पायरी आहे. अर्थात या तंत्रज्ञानाचा फटका देखील सध्या मानवनिर्मित नोकऱ्यांना होत आहे. जगभरातील मोठमोठ्या कंपन्यांमध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा अवलंब केल्यामुळे मोठ्या प्रमाणात मनुष्यबळ कपात होताना दिसत आहे. आज ही सर्व कामे आता यंत्रांकडून केली जात आहेत, असे दिसते. बहुतांश कामांमध्ये मानवी बुद्धिमत्तेचा वापर होत नाही म्हणून अशी कामे अर्थात 'रोबोटिक वर्क' हे तंत्रज्ञानाद्वारे करण्यात येत आहेत. म्हणूनच अनेकांच्या नोकऱ्या गेल्या आहेत. तर बहुतांश जणांच्या जाण्याच्या मार्गावर आहेत. तंत्रज्ञान जसे मानवी प्रगतीला पोषक असते तसे दुसऱ्या बाजूने त्याचे भयंकर तोटे देखील असतात. त्यातीलच हा एक तोटा. मग यावर मार्ग काय? अर्थात तंत्रज्ञानासोबत जगणे..  ते शिकून घेणे व त्याचा आपल्या प्रगतीसाठी वापर कसा करता येईल, हे पाहणे होय. ही वाट जोपासली तरच तंत्रज्ञान स्पर्धेच्या या जगात आपण टिकू शकू आणि प्रगतीच्या वाटेवर इतरांसोबत चालू देखील शकू. 

--- तुषार भ. कुटे.

यांत्रिक रक्तवाहिनी प्रदीपन

आरोग्य सेवेला तंत्रज्ञानाची जोड मिळाल्यामुळे जीवन अधिक सुखकर होत असताना दिसत आहे. विविध प्रकारच्या उपकरणांमुळे मानवी शरीराची रचना तसेच त्यातील आजार ओळखण्यास मदत होताना दिसते. असेच नवे उपकरण आता तंत्रज्ञांनी शोधलेले आहे. शरीरातील रक्त वाहून नेणाऱ्या रक्तवाहिन्या शोधणारे हे यंत्र आपल्या सर्व चाचण्या सहजपणे पार करून वैद्यकीय सेवकांसाठी उपलब्ध करण्यात आलेले आहे. याद्वारे शरीरातील रक्त वाहून नेणाऱ्या शिरा शोधण्याचे काम अतिशय सहज आणि सोपे झाल्याचे दिसते. रुग्णालयात दाखल झालेल्या रुग्णांना रक्तवाहिन्यांद्वारे औषधांचा पुरवठा केला जातो. अशावेळी या रक्तवाहिन्या शोधण्याचे काम काही प्रमाणात अवघड आणि जिकिरीचे असते. परंतु तंत्रज्ञानाने यावर अतिशय अचूक उपाय शोधलेला आहे. लहान मुले, वृद्ध आणि लठ्ठ व्यक्तींच्या रक्तवाहिन्या लवकर सापडत नाही. त्यामुळे सुईद्वारे त्यांना देण्यात आलेले औषध बाहेर जाण्याची शक्यता असते. म्हणूनच या शिराशोधक किंवा रक्तवाहिनी प्रदीपन यंत्रामुळे आता वैद्यकीय क्षेत्रात कार्य करणाऱ्या लोकांना आपले प्राथमिक कार्य करणे सोपे होणार आहे. 

 

तिरसाट आणि प्रीतम

सैराट चित्रपट यशस्वी झाल्यानंतर मराठीमध्ये तशाच प्रकारच्या अनेक प्रेमपटांची लाट आली. काही यशस्वी झाले आणि बहुतांशी अयशस्वी. अशाच पठडीतील दोन चित्रपट म्हणजे तिरसाट आणि प्रीतम.
दोन्ही चित्रपटांना ग्रामीण पार्श्वभूमी. गावातील सर्वात सुंदर मुलीवर प्रेम करणारे चित्रपटाचे नायक. दोघेही हिरो मटेरियल नाहीत. कथेचे अंतिम उद्दिष्ट एकच… मात्र प्रवास वेगवेगळा. पहिल्या चित्रपटाचा नायक हा बेफिकीर आणि स्वतःच्या आयुष्यात कोणते ध्येय न ठेवलेला बेकार आणि बेरोजगार तरुण आहे. तर दुसऱ्या चित्रपटातील नायक अगदीच सर्वसामान्य घरातील मुलगा आहे. घराचा संपूर्ण भार त्याच्यावर आहे. म्हणजे एका अर्थाने तोच घर चालवतो. पहिल्या चित्रपटांमध्ये नायकाचे आई-वडील कष्टाळू आणि आपल्या मुलाच्या भविष्यासाठी धडपडणारे आहेत. तर दुसऱ्यामध्ये नायकाची आई ही घरासाठी राबणारी मात्र वडील व्यसनाधीन झालेले आहेत. त्यांच्या घरात रोजच्या कटकटी या नित्याच्याच असतात. एकंदरीत पहिल्या चित्रपटांमध्ये दाखवलेला नायक हा काहीसा खलप्रवृत्तीच्या दिशेने जाताना दिसतो. गावातील सर्वात सुंदर मुलीवर तो अनेक वर्षे प्रेम करत असतो. परंतु ती त्याला होकार देत नाही. अर्थातच ज्या पद्धतीचा नायक दाखवलेला आहे, त्याला कोणतीही मुलगी कधीही होकार देणार नाही. परंतु यातून तो धडा घेतो. आणि जिद्दीने उभा राहतो. पुढे ती मुलगी स्वतःहूनच नायकाला आकर्षित करण्यासाठी वेगवेगळे प्रयत्न करते. दुसऱ्या चित्रपटात मात्र नायक अतिशय सभ्य आणि सरळ वृत्तीचा दाखवलेला आहे. कुणीही यावं आणि टपली मारून जावं, असा त्याचा स्वभाव. त्याची शरीरयष्टी आणि एकंदरीत देहबोली पाहता कोणतीच मुलगी त्याच्याशी लग्न करायला तयार होणार नाही, असं दिसतं. त्याचे मित्र देखील त्याची सातत्याने टवाळी करत असतात. परंतु अखेरीस तोच गावातल्या त्या सुंदर मुलीशी लग्न करतो. याकरता तो कोणती पावले उचलतो, हे चित्रपटांमध्येच पाहता येईल.
वाईटातून चांगले आणि चांगल्यातून वाईट अशा दोन दिशेने जाणारे हे दोन चित्रपट आहेत. अखेरीस प्रेमकहानी यशस्वी होते, हाच तो काय सारांश. 

 

समस्येवरील सहज उपाय

समस्या या मानवी जीवनाच्या मूलभूत अंग आहेत. अर्थात प्रत्येकजण आणि प्रत्येक क्षेत्र हे समस्यांनी घेरलेले आहे. परंतु कितीही अवघड समस्या असली तरी तिच्यावर उपाय हा असतोच. कधी कधी तो अतिशय सोपा असतो तर कधी कधी भयंकर अवघड. यातही बऱ्याचदा सोपी उपाय सोडून आपण अतिशय कठीण गोष्ट चुकीच्या मार्गाने उकल करायला जातो. यात वेळ वाया जातो. अर्थात हा अनुभव आणि दृष्टिकोनाचा प्रश्न आहे.
या व्हिडिओमध्ये दिसलेली अतिशय कठीण समस्या काही लोक आपल्या आपापल्या पद्धतीने सोडवायचा प्रयत्न करतात. परंतु त्यावरील उपाय किती सहज आणि सोपा आहे, हे तुम्हाला त्याच्या शेवटी दिसून येईलच.

 

बापमाणूस, बापल्योक आणि मायलेक

परिवार आणि नातेसंबंध यावर भाष्य करणारे अनेक चित्रपट मराठी चित्रसृष्टीमध्ये तयार झालेले आहेत. मागच्या एक-दीड वर्षांचा विचार केला तर आई-मुलगी, वडील-मुलगा, वडील-मुलगी यांच्या नात्यांवर आधारित तीन मोठे चित्रपट पाहायला मिळाले.
आईविना वाढत असणारी मुलगी आणि तिचे वडील यांचे कथानक “बापमाणूस” या चित्रपटामध्ये पाहायला मिळते. आपल्या लहान मुलीला आईशिवाय वाढवणारा धडपडा तरुण या चित्रपटामध्ये आपल्याला अनुभवायला मिळतो. अनेक चित्रपट महोत्सवांमध्ये प्रशंसा केला गेलेला “बापल्योक” हा चित्रपट वडील आणि मुलाच्या नात्यावर भाष्य करतो. मुलाच्या लग्नाच्या चिंतेत असणारा गावाकडचा बाप या चित्रपटातून आपल्याला दिसतो.
तर याच वर्षी प्रदर्शित झालेल्या “मायलेक” या चित्रपटामध्ये पौगंडावस्थेतील मुलीचे आणि तिच्या आईच्या नातेसंबंधांचे विश्व आपल्याला अनुभवायला मिळते.
बापमाणूस आणि मायलेक हे दोन्ही चित्रपट पूर्णपणे परदेशामध्ये चित्रित झालेले आहेत. त्यामुळे सातत्याने इंग्रजी शब्द कानावर पडतात. या उलट बापल्योकमध्ये पूर्णपणे ग्रामीण बोली ऐकायला मिळते. किमान एकदा तरी पहावेत असेच हे चित्रपट आहेत.

साल्टो रोबोट

कृत्रिम बुद्धिमत्ता तंत्रज्ञानात दररोज नव्या नव्या उत्पादनांची भर पडत आहे. मानवी जीवन सुकर करण्याच्या दृष्टीने तसेच विविध समस्यांची उकल काढण्यासाठी नवनवे रोबोट्स तयार होताना दिसत आहे. इसवी सन २०२० मध्ये IEEE च्या एका शोधनिबंधामध्ये साल्टो नावाच्या रोबोटविषयी माहिती वाचली होती. आजही हा शोध निबंध सदर संकेतस्थळावर उपलब्ध आहे. कॅलिफोर्नियाचे बर्कले विद्यापीठ संगणक तंत्रज्ञानात अग्रेसर असे विद्यापीठ आहे. त्यांनी मशीन लर्निंगच्या सहाय्याने आजवर विविध उत्पादने तसेच संगणकीय अल्गोरिथम विकसित केलेले आहेत. त्यातीलच एक उड्या मारणारा हा साल्टो रोबोट होय.
मागच्या चार ते पाच वर्षांपासून विद्यापीठाच्या मशीन लर्निंग तंत्रज्ञान प्रयोगशाळेमध्ये या रोबोटवर काम चालू आहे. शिवाय या वर्षांमध्ये या रोबोने विविध कार्ये आत्मसात केलेली आहेत. या व्हिडिओमध्ये तुम्ही पाहू शकता की हा अतिशय लहान असणारा रोबोट किती वेगाने, कशा पद्धतीने आणि किती उंच उड्या मारत आहे. त्यांच्या पहिल्या व्हिडिओमध्ये केवळ सदर रोबोटची चाचणी केली गेली होती. परंतु नव्या प्रदर्शित केलेल्या व्हिडिओमध्ये तो अधिक अचूकतेने कार्य करताना दिसतो. ही अजूनही सुरुवातच आहे. या रोबोट द्वारे विविध समस्यांची उकल विद्यापीठातील संशोधक करण्याच्या तयारीत आहेत.

संदर्भ: https://spectrum.ieee.org/salto-jumping-robot-masters-pinpoint-landings

उभयखुरा गोलंदाज

जगामध्ये प्रत्येक माणूस हा एक तर डावखुरा असतो किंवा उजखोरा. काही जणांना दोन्ही हात समान पद्धतीने वापरता येतात. अशा लोकांना उभयखुरा असे म्हटले जाते. अल्बर्ट आईन्स्टाईन, निकोला टेस्ला, लिओनार्डो दा विंची,बेंजामिन फ्रँकलिन यासारखे सुप्रसिद्ध लोक देखील उभयखुरे होते!

एका सर्वेक्षणानुसार जगामध्ये सुमारे आठ कोटी लोकांना आपले दोन्ही हात समान पद्धतीने वापरता येतात. विविध खेळांमध्ये असे काही खेळाडू आहेत की जे आपले दोन्ही हात वापरतात. क्रिकेटमध्ये डाव्या हाताने फलंदाजी व उजव्या हाताने गोलंदाजी तसेच उजव्या हाताने फलंदाजी आणि डाव्या हाताने गोलंदाजी करणारे अनेक खेळाडू होऊन गेले. यापैकी बहुतांश खेळाडूंचा गोलंदाजीचा हातच सक्षम हात मानला जात होता. परंतु क्रिकेट विश्वात असेही काही गोलंदाज आहेत त्यांनी आपल्या दोन्ही हातांचा वापर करून गोलंदाजी केलेली आहे. 

भारताविरुद्ध खेळल्या गेलेल्या तिसऱ्या टी-२० सामन्यामध्ये श्रीलंकेचा गोलंदाज कमेंदू मेंडीस याने आपल्या दोन्ही हातांनी गोलंदाजी केली. आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये अशा प्रकारे गोलंदाजी करणारा कदाचित तो पहिलाच गोलंदाज असावा. पाकिस्तानच्या देखील दोन गोलंदाजांना ही कला अवगत होती. प्रसिद्ध पंच अलीम दार हे दोन्ही हातांनी फिरकी गोलंदाजी करायचे. पाकिस्तानच्याच प्रथम श्रेणी क्रिकेटमध्ये खेळलेला यासीर जान हा एकमेव वेगवान गोलंदाज होता, जो डाव्या आणि उजव्या अशा दोन्ही हाताने वेगवान गोलंदाजी करू शकत होता. परंतु त्याने आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट खेळलेले नाही.