इंटरनेट काळातील अपडेशन

एका अभियांत्रिकी महाविद्यालयामध्ये माझं व्याख्यान सुरू होतं. कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि विदा विज्ञान अर्थात आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स अँड डेटा सायन्स या अभियांत्रिकी शाखेचे विद्यार्थी श्रोते होते. व्याख्यानादरम्यान मी एक प्रश्न विचारला. जेफ्री हिंटन तुम्हाला माहित आहेत का? मी विद्यार्थ्यांच्या चेहऱ्याकडे पाहिले तर खरोखर प्रत्येकाच्या चेहऱ्यावर प्रश्नचिन्ह तयार झालेले दिसले. हे एआय सारख्या अभियांत्रिकी शाखेचे विद्यार्थी असूनही जेफ्री हिंटन हे नाव त्यांनी ऐकलेले नव्हते, हीच गोष्ट माझ्यासाठी आश्चर्याचा धक्का देणारी ठरली.

विज्ञान शाखेमध्ये संशोधकांसाठी दिला जाणारा सर्वोत्कृष्ट पुरस्कार म्हणजे नोबेल पुरस्कार होय. यावर्षीचा भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार ‘गॉडफादर ऑफ एआय’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या जेफ्री हिंटन यांना मिळाला आहे. आर्टिफिशियल न्यूरल नेटवर्कच्या क्षेत्रामध्ये त्यांनी भरीव कामगिरी केलेली आहे. आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सच्या डीप लर्निंग या तंत्राचा पाया असणाऱ्या आर्टिफिशियल न्यूरल नेटवर्कमध्ये अद्ययावत संशोधन करत अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा विकास करण्यात त्यांचा मोठा वाटा होता. म्हणूनच यावर्षीचा भौतिकशास्त्राचा नोबेल पुरस्कार त्यांना प्रदान करण्यात आला. यापूर्वीही संगणकशास्त्रातील नोबेल म्हणून ओळखला जाणारा ट्युरींग पुरस्कार देखील त्यांना सन २०१८ मध्ये मिळाला होता. त्यावेळी हिंटन हे गुगल ब्रेन प्रकल्पावर काम करत होते. परंतु आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स तंत्रज्ञानाची गती, प्रगती, विकास पाहता त्यामध्ये त्यांना धोकेच अधिक दिसू लागले. या कारणास्तव मागील वर्षी त्यांनी गुगलला रामराम करून एआयविषयी जनजागृती करण्यास सुरुवात केली. एकंदरीत सर अल्फ्रेड नोबेल यांचा तंत्रज्ञानाविषयीचा जो दृष्टिकोन होता त्याचेच प्रतिबिंब जेफ्री हिंटन यांच्यात देखील दिसून येते.

अशा महान संगणकतज्ञाची माहिती कृत्रिम बुद्धिमत्ता अभियांत्रिकी शिकणाऱ्या मुलांना नसावी, याचे खूपच आश्चर्य वाटून गेले. असे म्हणतात की, इंटरनेटमुळे जग जवळ आलेले आहे. क्षणाक्षणाची माहिती आणि अपडेट्स आपल्याला या माध्यमाद्वारे वेगाने मिळत असतात. जगातील सर्व प्रकारच्या माहितीचा साठा आणि स्त्रोत म्हणून इंटरनेटकडे बघता येते. यातून आपण कोणतीही गोष्ट शिकू शकतो. जगात काय चालले आहे, याची इत्यंभूत माहिती मिळवू शकतो. शिवाय आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स तंत्राद्वारेच तयार केले गेलेल्या चॅट-जीपीटी सारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून सहज आणि सुलभतेने माहिती तयार देखील करू शकतो. असे असले तरी या सर्व साधनांचा वापर आपण योग्य दिशेने करत आहोत का? हाही प्रश्न  मला त्यादिवशी पडला. 

 

खरंतर इंटरनेट या माध्यमातून द्वारे पायरेटेड चित्रपट, संगीत, व्हिडिओज सहज उपलब्ध होत गेले. ऑनलाइन गेमिंगची सुरुवात झाली. अगणित गेम्स तयार झाले. हळूहळू ऑनलाईन गॅम्बलिंगचा देखील उदय झाला. सोशल मीडिया सारख्या माध्यमांद्वारे आपण जगात कुठेही संवाद साधू लागलो. आभासी जगाद्वारे जवळपास प्रत्येक व्यक्तीशी जोडले जाऊ लागलो. ही इंटरनेट या माध्यमाची दुसरी बाजू. ज्यामध्ये बहुतांश तरुणाई गुरफटलेली दिसते. अगदी अभियांत्रिकीचे विद्यार्थी जरी असले तरी इंटरनेटचा ते माहिती मिळवण्यासाठी किंवा अपडेटेड राहण्यासाठी कितपत वापर करतात, हाही मोठा प्रश्नच आहे. आज विविध संकेतस्थळावर इतक्या मोठ्या प्रमाणात माहितीचा साठा आहे की कोणतेही कौशल्य आत्मसात करण्यासाठी आपल्याला कुठल्याही प्रकारच्या पदवीची आवश्यकता नाही. तरीदेखील इंटरनेटचा असा विधायक वापर तरुणाईकडून होताना दिसत नाही. बहुतांश लोकांना फक्त सध्या कुठली फॅशन चालू आहे? कोणता चित्रपट येणार आहे? इंस्टाग्राम वरील साठी कोणते गाणे ट्रेडिंग आहे? अशाच प्रकारच्या गोष्टींमध्ये जास्त रुची असते. आज इंटरनेट वापरणारी बहुतांश लोकसंख्या अशाच प्रकारची दिसून येईल. 

खरंतर इंटरनेटचा विधायक वापर करण्यासाठी नव्या पिढीला जागरूक करणे आणि प्रोत्साहित करणे देखील अतिशय महत्त्वाचे आहे. सोशल मीडियावर सातत्याने कमेंट करत बसणं, युट्युब शॉट्स, इंस्टाग्राम रिल्स यात स्वतःचा वेळ वाया घालवणे हे तंत्रज्ञानाचे सर्वात मोठे दुष्परिणाम आहेत. आणि याबाबत युवा पिढीमध्ये जागृती निर्माण करण्याचा विडा कुणीतरी उचलायलाच हवा. 

— तुषार भ. कुटे