जेव्हा आशिया म्हणजेच जग होतं

प्रत्येक शतकाचा कालखंड हा वेगवेगळ्या घटनांनी तसेच निरनिराळ्या साम्राज्यांच्या इतिहासकथांनी व्यापलेला आहे. या प्रत्येक कालखंडामध्ये निरनिराळ्या देशांनी, संस्कृतींनी आपला ठसा उमटवला. कोणताच एक देश अथवा खंड सातत्याने जगावर राज्य गाजवू शकला नाही किंवा तेथील साम्राज्यांनी वाटसरुंनी अथवा बुद्धिमंत्तांनी देखील सातत्याने एकाच प्रदेशातून प्रगती केली नाही. आज जरी युरोप-अमेरिकासारखे खंड प्रगतीच्या वाटेवर पहिल्या स्थानावर असले तरी कोणी एकेकाळी आशिया खंड म्हणजे जगाच्या समृद्धीचा आणि भरभराटीचा प्रदेश होता. त्याचीच गोष्ट सांगणारा हा ग्रंथ म्हणजे डॉ. स्टुअर्ट गार्डन लिखित ‘जेव्हा आशिया म्हणजेच जग होतं’.
माध्यमिक शिक्षणामध्ये इतिहासाच्या पुस्तकांमधून मध्ययुगीन मला जगाचं दर्शन झालं. यात अनेक प्रवासी आणि साम्राज्याची माहिती होती. परंतु ती त्रोटक आणि तुरळकच. उदाहरण घ्यायचं झालं तर चिनी प्रवासी फहियान आणि ह्युएनत्संग यांचे देता येईल. ह्युएनत्संग याने प्रवासाचा भला मोठा टप्पा गाठत भारत भ्रमंती केली होती. अनेक ठिकाणी भेटी देऊन नोंदी केल्या होत्या. यातून तत्कालीन भारत व इथली राज्यव्यवस्था कशी होती याची माहिती मिळते. इसवी सन ५०० ते १५०० या कालखंडामध्ये आशिया हा एक विस्मयजनक एकसंध आणि विविध शोधांनी गजबजलेला होता! जगभरातील पाच मोठी शहरे ही इथल्या पाच वेगवेगळ्या साम्राज्यांच्या राजधान्या होत्या. समृद्धी आणि भरभराटी याचेच दुसरे नाव म्हणजे आशिया खंड होते. भारतीय आणि चिनी संस्कृती तसेच अरब जगत याच्या केंद्रस्थानी होते. याच काळामध्ये गणिताची, भूमितीची आणि विज्ञानाच्या विविध शाखांची प्रगती आशिया खंडातून होत गेली. अनेक तत्त्वज्ञाने, विचारधारा तयार झाल्या. साहसी वाटसरूंनी, प्रवाशांनी जग धुंडाळले आणि यातूनच विचारधारांचा प्रसार विविध देशांमध्ये होत गेला. या कालखंडात जीवन व्यतीत केलेल्या माणसांच्या संशोधनावर प्रत्येक प्रकरण आधारित आहे. ह्युएनत्संग, इब्न फदलान, इब्न सीना, इब्न बतुता, मा हुआन, बाबर, टोमे पिरेस अशा विविध व्यक्तींच्या चित्रणातून हे पुस्तक क्रमाक्रमाने साकारलेले आहे. यातील बहुतांश जणांची चरित्रे ही प्रेरणादायी आणि आशा-आकांक्षांनी भरलेली आहेत, ज्यामुळे आपण वाचताना आश्चर्यचकित होऊन जातो!

--- तुषार भ. कुटे

#मराठी #पुस्तक #इतिहास #परीक्षण #पुस्तक_परीक्षण